Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

Owiesno (niem. Habendorf) to wieś położona w województwie dolnośląskim, w powiecie dzierżoniowskim, w gminie Dzierżoniów, między wzgórzami Bielawskimi a Niemczańskimi. Nie jest to bliziutko od naszej bazy w Żarowie (3 strefa), ale wyjątkowość tego zamku warta jest pokonania tych "kilku" kilometrów.



Owiesno jako osada, wzmiankowane było po raz pierwszy w kronikach już w 1260 roku. Istniał tam wówczas gród obronny. W średniowieczu wieś należała do dóbr starego śląskiego rodu Pogorzelów, który wzniósł tu swoją siedzibę. Po 1579 r. dobra kilkakrotnie zmieniały właścicieli, by ostatecznie znaleźć się w roku 1797 w rękach rodziny von Seidlitz. Wieś dzieliła losy całego Dolnego Śląska, przechodząc w 1526 r. pod władzę Habsburgów, a od 1742 r. wchodząc w skład Prus.



Dawny zamek w Owieśnie stanowi w skali Śląska wyjątkowe założenie, ze względu na regularny plan koła. Pomimo wielu przebudów, do ostatniej wojny mógł zachwycać niezwykłą sylwetką. Niestety, w latach 80. XX w. bezpański wówczas zamek uległ całkowitej dewastacji – dziś pozbawione dachów ruiny nie wyglądają już tak efektownie.

Początki zamku w Owieśnie są słabo znane, a przy braku wiarygodnych przekazów pojawiają się zwykle liczne, czasem wzajemnie się wykluczające, hipotezy. Według niektórych źródeł, już na początku XIII wieku miał tu powstać zameczek, zbudowany przez Templariuszy. Faktycznie, obok istniejącego zamku zachowało się grodzisko, a podobno jeszcze w połowie XIX w. były na nim widoczne ślady murowanych fundamentów. Zwolennicy takiej wersji uważają je za pozostałości placówki zakonnej. O ile taka istniała, to zapewne nie dłużej niż do 1260 r., kiedy dziesięciny z Owiesna nadano cystersom kamienieckim. Według innej hipotezy, także słabo udokumentowanej, Owiesno mogło stanowić pierwotną siedzibę możnego rodu Pogorzelów, w XIII i XIV wieku, jednego z najbardziej wpływowych na Śląsku. Za protoplastę tego rodu uważa się stolnika Jarosława (wymienianego w latach 1175-1203), jego następcy pełnili w XIII w. wysokie urzędy (m.in. kasztelanów wielu grodów), a najbardziej znanym przedstawicielem jest biskup wrocławski Przecław (ur. 1299, bp. 1341-76). Pogorzelowie posiadali w pobliżu Owiesna rozlegle dobra; częścią z nich uposażyli wkrótce po 1200 r. klasztor Augustianów w Kamieńcu Ząbkowickim. Jednak pierwszym znanym członkiem rodu, wymienionym jako pan „z Owiesna” (1290 r.) jest dopiero Jarosław (występujący w latach 1269-1300), kasztelan Barda (1283 r.), ożeniony z Elżbietą, córką Bogusława Młodszego ze Strzelina.


źródło : LOTZZ (tablica informacyjna przed zamkiem)


Puszczając wodze fantazji, można sobie nawet wyobrazić sytuację, w której zamieszkujący Owiesno Pogorzelowie byliby fundatorami funkcjonującej obok ich siedziby rodowej placówki zakonu rycerskiego, nie ma jednak powodów by tak dalece wierzyć tradycyjnym przekazom. Faktem jest, że związek Owiesna z Pogorzelami był bardzo trwały – wieś i zamek należały do nich aż do 2. poł. XVI w. i stanowiły ich gniazdo rodowe. W 1320 r. Jerzy i Zygmunt sprzedali część majątków związanych z Piławą Górną – w związku z tą transakcją pojawia się pierwsza wzmianka mówiąca wprost o majątku rycerskim w Owieśnie. Później na jej miejscu wzniesiono wieżę, w dolnej części kwadratową, a wyżej ośmiokątną.


źródło : LOTZZ (tablica informacyjna przed zamkiem)


Około połowy XIV w. w pobliżu opuszczonego starszego założenia obronnego zbudowano nowy zamek. Zamek był murowany z kamienia. Otaczał go mur obronny na planie niemal idealnego koła o średnicy 30 m oraz fosa wodna. W części południowo-zachodniej wznosiła się wieża na planie koła, ustawiona w linii muru i występująca na zewnątrz obwodu, mogąca pełnić aktywną rolę w obronie. Później na jej miejscu wzniesiono nową wieżę, w dolnej części kwadratową, a wyżej ośmiokątną. Budynek lub budynki mieszkalne przylegały do wewnętrznej strony muru, ale nie wiemy nic bliższego o ich lokalizacji i formie. Niejasne jest też usytuowanie bramy: zapewne znajdowała się w miejscu jednego z dwóch istniejących dziś wejść, od południa i północy (drugie przebito później). Bardziej prawdopodobne wydaje się usytuowanie wejścia od strony południowej – wówczas wieża ułatwiałaby jego obronę.

Fundatora zamku nie da się ustalić. Być może, był nim Jarosław von Habendorf (z rodu Pogorzelów), wzmiankowany w 1338 r. Późniejsze dokumenty mówią o Zygmuncie von Pogrell (1396 r.), Janie von Pogrell, panu na Owieśnie (1480 r.). Późniejszy posiadacz, Jan, sprzedał w 1541 r. część dóbr w Owieśnie panu von Bock. Jeszcze w 1558 r. jako posiadacz dóbr rodowych w Owieśnie występuje Jerzy von Pogrell, sędzia dworski w Dzierżoniowie, ale wkrótce całość majątku znalazła się w ręku von Bocków. W 1579 r. właścicielem był Fryderyk von Bock zu Güttmannsdorf (na Dobrocinie; zm. 1591), który ok. 1582 r. ufundował we wsi obecnie istniejący kościół, po nim odziedziczyli majątek kolejno synowie Fryderyk (do 1612 r.) i Zygmunt (sędzia, a później starosta ziemski księstwa ziębickiego; wzmiankowany jako właściciel w 1620 i 1621 r.; zm. 1632). Później posiadaczką Owiesna była Jadwiga von Bock (do 1654 r.).

W 1. ćwierci XVII w., prawdopodobnie z inicjatywy Zygmunta von Bock, dokonano pierwszej znaczącej przebudowy zamku (zachowała się mocno uszkodzona marmurowa płyta z herbem jego i jego żony z Jadwigi z d. Waldim, wtórnie wmurowana nad głównym wejściem). Rozbudowano wówczas budynki mieszkalne, zarówno wewnątrz starego obwodu murów (pozostawiono tylko ciasny trapezowaty dziedzińczyk), jak i na zewnątrz. Zewnętrzny trakt objął w przybliżeniu połowę (południową) starego obwodu. Przebudowano wieżę – dolna część uzyskała kształt graniastosłupa o podstawie kwadratu, wyżej ustawiono segment na planie ośmioboku; wzmocniony skarpami. Wieża miała na I piętrze sklepione pomieszczenie (sklepienie gwiaździste) i mierzyła – wraz z dwuprześwitowym hełmem – ok. 60 m wysokości. Zamek zachował charakter obronny – w zewnętrznym trakcie umieszczono w regularnych odstępach trzy ryzality, mogące służyć do prowadzenia ognia bocznego, całość otoczono niskim murem zewnętrznym ze strzelnicami dla broni palnej. Stanowiska ogniowe mieściły się w kazamatach i były wyposażone w szczelinowe otwory wentylacyjne nad strzelnicami. Strzelnice kluczowe znajdowały się również na wieży – w górnej części ośmiobocznego segmentu.

Do 1679 r. Owiesno należało do hrabiego Augusta z linii Piastów legnicko-brzeskich (stryja ostatniego księcia piastowskiego Jerzego Wilhelma), a potem stało się własnością von Nimptschów. Dzięki małżeństwu Heleny Karoliny, córki Fryderyka von Nimptsch (zm. 1712), z Johannem Wolframem von der Heyde, ta ostatnia rodzina zyskała tutejszy majątek. Po Johannie Wolframie odziedziczył go syn Konrad. Zofia Julianna Magdalena von der Heyde zawarła 6 VI 1797 r. związek małżeński z Chrystianem Fryderykiem von Seidlitz, wnosząc mu Owiesno. Miejscowość była odtąd własnością Seidlitzów do końca ostatniej wojny.


źródło : LOTZZ (tablica informacyjna przed zamkiem)

 

W 1879 r. tutejsze dobra uzyskały rangę majoratu. Od czasu budowy średniowiecznego zamku trzykrotnie dokonano znaczącej przebudowy zamku. O pierwszej już wspomniano. Druga przebudowa, przeprowadzona w kilku etapach w 1. poł. XVIII w., polegała na podwyższeniu budynków mieszkalnych do jednolitej wysokości trzech kondygnacji. Wówczas zbarokizowano elewacje i wnętrza oraz założono duży park wokół zamku. Powstały ozdobne bramy, fontanna z obudową na planie pięcioliścia (1703 r.) i posągi o tematyce mitologicznej, zdobiące most nad fosą. Pamiątką tej przebudowy jest zapewne także inskrypcja na nadprożu głównego portalu z inicjałami ówczesnego właściciela, Konrada von der Heyde, i datą: „C.V.D.H. 1742”. W latach 1879-85 prowadzono remont i kolejną przebudowę zamku, m.in. przebudowano wieżę (nadbudowując drugi, węższy, ceglany ośmioboczny segment) oraz obie sienie wjazdowe. Ponownie zmieniono układ pomieszczeń, pozbawiając je zabytkowego wystroju.


Brama południowa dawniej, źródło : LOTZZ (tablica informacyjna przed zamkiem)


Brama północna dawniej, źródło : LOTZZ (tablica informacyjna przed zamkiem)


Po wojnie pozbawiony użytkownika zamek szybko niszczał – rozkradziono stolarkę, zarysowały się mury. Planowanych w 1963 r. prac remontowych nie podjęto, zanim w następnym roku runęła wieża. Od tego momentu przez dłuższy czas nie prowadzono tu żadnych poważniejszych robót i zamek, pomimo prób objęcia go opieką przez miejscowego entuzjastę, nadal niszczał. Dopiero nabycie go w styczniu 2001 r. przez Fundację Zamek Chudów przyniosło pozytywne zmiany i nadzieję, że zamek odzyska przynajmniej część dawnej świetności (chociaż jeszcze w maju 2002 r. skradziono rzeźby psów i popiersia bohaterów antycznych z bramy wjazdowej). Na zamku przeprowadzono dotąd najpilniejsze prace zabezpieczające przed dalszą dewastacją – zamknięcie dostępu, usunięcie roślinności, odgruzowanie.


Brama południowa dziś


Brama północna dziś


Na teren zamku prowadzą dwie barokowe bramy, północna (główna) i południowa (ogrodowa), ozdobione pierwotnie figurami i kartuszami herbowymi właścicieli. Ruiny otacza fosa, obecnie sucha. Na portalach, prócz wspomnianych, znajdowały się jeszcze do niedawna herby XIX-wiecznych właścicieli, Seidlitzów (trzy ryby) i ich żon: Adolfa (żyjącego w latach 1801-1878) i Marii Agnes, z d. hrabianki von Roedern, oraz Fryderyka i Agnes, z d. hrabianki Sandreczky (z 1878 r.).

Małżeństwo Heleny Karoliny, córki Fryderyka von Nimptsch (zm. 1712), z Johannem Wolframem [[von der Heyde]], zawarte w 1713 r., upamiętnia tablica wmurowana nad głównym portalem zamku: przedstawia otoczone wieńcem płaskorzeźbione wizerunki małżonków z łacińską inskrypcją Nec Vita Nec Mors Separabit (Ani życie, ani śmierć nie rozdzieli), emblemat dwóch rąk złączonych łańcuchem, oraz imiona i datę w podpisie (Helena Carolina nata ex Nimptsch Johannes Wolframss Heyde Anno 1713 excud). Ciekawe, że zarówno w płaskorzeźbie z prawej („godniejszej”) strony, jak i w podpisie na pierwszym miejscu występuje kobieta, co w ówczesnych czasach stanowiło ewenement.


Na zdjęciu powyżej, brama główna prowadząca na teren założenia. Droga prowadząca do niej znajduje się pomiędzy dwoma stawami. W tle widać kościół filialny pod wezwaniem Św.Trójcy z lat 1581-83, przebudowany w XVIII w. restaurowany w XIX w. Jest to kościół orientowany, murowany z kamienia, jednonawowy, z wieżą od zachodu, z prezbiterium zakończonym ścianą prostą i nakryty dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo-żebrowym . We wnętrzu zachowane barokowe wyposażenie z początków XVIII w., renesansowe epitafium z 1592 r. oraz szereg płyt nagrobnych z XVI i XVII w.

 

Zapraszamy do obejrzenia naszej fotorelacji z tego wyjątkowo ciekawego miejsca :








 




 







 


 


 



 


 


Do zamku przylega zaniedbany, choć nadal bardzo malowniczy 9-hektarowy park, położony u podnóża wzgórza Suchań. Obok znajduje się zespół stawów i zabudowania dawnego folwarku.



Przygotował : Matthias

źródła : własne, wikipedia, LOTZZ - Lokalna Organizacja Turystyczna Ziemi Ząbkowickiej (tablica przed zamkiem - historia i stare zdjęcia zamku), google map,