- woj. wielkopolskie

Podczas wakacyjnej wędrówki postanowiliśmy odwiedzić Szamotuły, niewielkie miasteczko z bogatą historią i ciekawymi, cennymi zabytkami. Miejscowość położona jest na Pojezierzu Wielkopolskim, w dorzeczu dolnego odcinka Warty, nad rzeką Samą po jej obu stronach, 35 km na północny zachód od Poznania. Miasto otaczają niewysokie pagórki, tworzące charakterystyczny krajobraz polodowcowy. Położenie sprzyja rozwojowi gospodarczemu miasta i gminy, a także ruchowi turystycznemu. Przecinają się tutaj ważne szlaki komunikacyjne, łączące sąsiednie ośrodki: Poznań, Czarnków, Oborniki, Pniewy i Wronki. Wiodą tędy również drogi międzynarodowe, które poprzez trasę A2 i Frankfurt n. Odrą biegną do Berlina, oraz linia kolejowa Poznań – Szczecin.

Fotografia lotnicza miasta ze strony szamotuly.pl. W centrum widoczny jest Rynek, którego urok przedstawiamy na kilku własnych fotografiach w poniższej fotorelacji.

Trochę historii.

Szamotuły mają długą i ciekawą historię. Rozpoczęła się ona w okresie powstawania państwa polskiego, w czasach pierwszych Piastów, oraz była ściśle związana z dziejami największych i najbardziej wpływowych rodów Wielkopolski. Początki osady należącej do rodu Szamotulskich herbu Nałęcz sięgają XI w.. Powstała ona z czterech odrębnych ośrodków: najstarszego, grodziska Osówka, położonego w pobliżu dzisiejszego Gałowa; osady targowej Stare Szamotuły leżącej ok. 2,5 km na północ od dzisiejszego centrum; tzw. Nowych Szamotuł, które obejmowały obszar dzisiejszego śródmieścia, oraz grodu Świdlin-Ostrówek położonego na prawym brzegu Samy.

Pierwsza wzmianka o osadzie noszącej nazwę Szamotuły pochodzi z roku 1231. W I połowie XIII w. Szamotuły otrzymały od księcia Przemysła I prawo do odbywania targów. W 1284r. Książę wielkopolski Przemysł II zatwierdza nadane wcześniej prawa targowe i związane z tym przywileje oraz zwalnia posiadłości kasztelana poznańskiego Tomisława z Szamotuł z opłat targowych. W XIV w. Powstają Nowe Szamotuły położone na obszarze obecnego śródmieścia, które w 1383r. po raz pierwszy w dostępnych źródłach historycznych nazwane zostały miastem. W 1420r. Władysław Jagiełło ponowił prawa miejskie dla Szamotuł, następnie w 1450r. i 1455r. dwukrotne potwierdził prawa miejskie dla Szamotuł król Kazimierz Jagiellończyk. Fakt ten utrwalono w późniejszym herbie Szamotuł. Herb wykształcony w XVII w., to ukoronowana głowa na niebieskim polu, pod nią dwa klejnoty w kształcie rombów. Później nad tarczą herbową umieszczono koronę, a po bokach – dwie wstęgi z liczbami 14 z lewej i 55 z prawej, tworzącymi datę 1455.

W 1306r. powstała parafia św. Stanisława z drewnianym kościołem, który w latach 1423-1431 zastąpiony został murowaną świątynią w stylu gotyckim. Od tej pory stała się ona ważnym ośrodkiem życia religijnego i kulturalnego Szamotuł. W 1542r świątynia p.w. św. Stanisława podniesiona została do rangi kolegiaty.

Podczas wojny pomiędzy rodami Grzymalitów i Nałęczów (1382-1385), Szamotuły wraz z okolicą były częstym obiektem ataków i zostały mocno zniszczone. Stare Szamotuły – spalone – prawie przestały istnieć. Z początkiem XV w. nastąpił podział miasta na część południową, którą otrzymał Wincent Świdwa Szamotulski, i część północną, przekazaną Dobrogostowi Świdwie Szamotulskiemu. W części północnej, w drugiej połowie XV w. wzniesiony został niewielki zamek obronny. Po śmierci Andrzeja Szamotulskiego w 1511r. północna część miasta stała się własnością Łukasza II Górki, wojewody poznańskiego. W latach 1513–1528 przekształcił on istniejący tu zamek w okazałą rezydencję w stylu gotyckim.W 1580r zmarł Jan Świdwa Szamotulski, ostatni męski potomek rodu władającego południową częścią Szamotuł. Od tej pory Szamotuły miały wielu różnych właścicieli.

W 1793r. Szamotuły wraz z całym regionem zostały przyłączone do Prus w wyniku drugiego rozbioru Polski. W czasie zaboru szamotulanie czynnie przeciwstawiali się germanizacji. Wielu z nich brało udział we wszystkich powstaniach narodowych.

W 1815r. Szamotuły weszły w skład Wielkiego Księstwa Poznańskiego

1918–1919Szamotuły samodzielnie oswobodziły się spod panowania niemieckiego; stanowiły jeden z ważniejszych ośrodków powstania wielkopolskiego. W konsekwencji zostały przyłączone do odrodzonej II Rzeczypospolitej.

07 IX 1939Miasto zajęły oddziały niemieckie i rozpoczęła się okupacja hitlerowska, w wyniku której wielu szamotulan zostało zamordowanych i deportowanych. Wyzwolenie Szamotuł spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 27 I 1945r

Zabytki

Kolegiata.

Kolegiata p.w. Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa to najstarszy i najwartościowszy zabytek miasta, a zarazem jeden z ważniejszych obiektów architektury sakralnej w Wielkopolsce. Znajdujący się w pobliżu rynku kościół zbudowano w latach 1423-1431 na miejscu świątyni drewnianej. Trzynawową budowlę z czerwonej cegły pokrywa dach ze schodkowymi szczytami i sygnaturką. Wewnątrz, we wszystkich nawach, sufit wieńczą sklepienia gwiaździste. Ozdobą kościoła są polichromie z 1952 r. oraz piękne witraże z XIX i XX w. Wśród elementów wyposażenia należy wymienić: krucyfiks z ok. 1370 r. na belce tęczowej, kamienny nagrobek Jakuba Rokossowskiego z końca XVI w., spiżową płytę nagrobną Andrzeja Szamotulskiego, chrzcielnicę z XVI w., barokowy ołtarz główny z kilkoma cennymi obrazami oraz kilka bogato rzeźbionych ołtarzy bocznych. W nawie południowej znajduje się kopia barokowego ołtarza, a w niej cudami słynący obraz Matki Bożej Pocieszenia Szamotuł Pani - ruska ikona z 1. połowy XVII w. Od wieków obraz ten jest przedmiotem kultu religijnego i stanowi cel licznych pielgrzymek. W 1970 r. wizerunek Madonny został koronowany koronami papieskimi przez Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego. W pobliżu kościoła położony jest cmentarz z wieloma cennymi, zabytkowymi grobowcami.

Zamek Górków i Baszta Halszki.

W północnej części miasta wznosi się zamek z końca XV w., zbudowany przez Dobrogosta Świdwę Szamotulskiego, a przebudowany w latach 1513-1518 przez Łukasza II Górkę. Później obiekt zmieniał właścicieli i ulegał przeróbkom. W latach 1975 -1990 przywrócono mu charakter gotycki. Obecnie jest siedzibą Muzeum - Zamku Górków. Wnętrza prezentują wyposażenie komnat zamkowych z XVI-XVII w., gotyckie sklepienia piwnic, renesansowy strop belkowy, fragmenty polichromii gotyckich i renesansowych oraz drzewo genealogiczne Szamotulskich i Górków. Ekspozycję stałą stanowi bogata kolekcja ruskich ikon z XVII, XVIII, XIX i początku XX w. W salach zamkowych odbywają się liczne wystawy i koncerty. W pobliżu zamku wznosi się wieża mieszkalna zwana Basztą Halszki. Według legendy miała być w niej przetrzymywana Halszka z Ostroga, żona Łukasza III Górki. Urządzono tu ekspozycję przedstawiającą historię Szamotuł i okolic. Obok zamku stoi oficyna z końca XVIII w. z ekspozycją etnograficzną, obrazującą wyposażenie wielkopolskiej chaty i warsztatów rzemieślniczych. Druga oficyna, zbudowana w 1990 r., służy administracji muzeum. Niedaleko tego budynku usytuowany jest spichlerz - siedziba Muzeum Archeologii Gazociągu Tranzytowego z najciekawszymi zabytkami odkrytymi podczas prac przy budowie gazociągu.

Informacje dotyczące miasta i jego zabytków zaczerpnięte ze strony www.szamotuly.pl