Labiryntarium - Strzegom - Spacer po mieście i jego najciekawszych punktach.

Strzegom : niem.Striegau

gmina : Strzegom

powiat : świdnicki

województwo : dolnośląskie

Strzegom (przed 1945 rokiem, niem. Striegau) to miasto leżące w wojojewództwie dolnośląskim, w powiecie świdnickim. jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Strzegom i dzięki dużym kopalniom granitu strzegomskiego, także wielkim ośrodkiem kamieniarskim - "Granitowe Serce polski".

Niniejsze opracowanie jest uzupełnieniem do poprzednich publikacji na temat Strzegomia : o najważniejszym zabytku Strzegomia bazylice mniejszej, o pozostałych kościołach i kaplicach Strzegomia, o cmentarzu żydowskim, oraz o naszych odwiedzinach w powstałej w 2013 roku Izbie Tradycji Ziemi Strzegomskiej. Zapraszamy serdecznie.

Widok na Strzegom z Góry Krzyżowej (piękny punkt widokowy)

Ten sam widok ze zbliżeniem centrum miasta i bazyliki

Góra Krzyżowa, zwana także Kromołą, to szczyt na Wzgórzach Strzegomskich o wysokości 354 m n.p.m.. Należy do Korony Sudetów Polskich. Wzniesienie położone jest na północny zachód, od miejscowości Strzegom (w kierunku Jawor), na Obszarze Chronionego Krajobrazu, w południowej części Wzgórz Strzegomskich (najwyższe wzniesienie), w Grzbiecie Południowym tego pasma. Jest to wzniesienie o stromych zboczach, z płaskim wyrazistym kopulastym wierzchołkiem. Na szczycie znajduje się kamienna platforma widokowa z wiodącymi na nią schodkami oraz kilkukrotnie odnawiany i restaurowany krzyż, od którego góra wzięła nazwę, a który postawiono w 1845 w stulecie bitwy pod Dobromierzem w czasie wojen śląskich. U stóp góry znajduje się pseudogotycka budowla stylizowana na wieżę obronną, a jest to ujęcie wody. W czasach istnienia w Strzegomiu jednostki wojskowej LWP, strome zbocza góry służyły do ćwiczeń wojska a przez żołnierzy górę nazywano: Krzyżową Górą, Górą Płaczu lub Krwawą Górą. Jest to obowiązkowy punkt podczas zwiedzania Strzegomia. Z Rynku, pieszo dojdziesz na szczyt w 30 - 45 min.

Krzyż na na Górze Krzyżowej

Nazwa miasta

Istnieje kilka wywodów nazwy miasta:

Według pierwszej z nich Strzegom wywodzi się od słowa strzec, od której pochodzi pierwsza historyczna nazwa Strzegów wymieniona w 1896 roku przez śląskiego pisarza Konstantego Damrota. Równolegle w literaturze podawany jest wywód od słowa strzyc wraz z nazwą miejscową Strzygłów – jako nazwę miejsce strzyżenia głów. Według innej teorii wywodzi się ją również od warunków fizjograficznych terenu – Wzgórz strzegomskich, na których miasto powstało. Wzgórza te dzielą się na trzy pasma: najwyższe pasmo południowe zbudowane z granitu, średnie środkowe – ciągnące się na północ od linii Rogoźnica-Goczałków Górny-Jaroszów, oraz najniższe pasmo północne. Od ich ukształtowania miała pochodzić pierwotna nazwa Trzy góry, która w wyniku procesów lingwistycznych miała się zmienić później w Strzegom. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia nazwę miasta zanotowaną w dokumentach z 1112 roku Trzi gore oraz Ztrigoni podając ich znaczenie "Stadt bei den drei Bergen" - "miasto przy trzech górach".

W historii notowano miasto jako Stregoni (1112), w 1212 jako Strzegonie, Strigoni, Ztregon, w 1155 w bulli papieskiej tzw. Bulli wrocławskiej wydanej przez Hadriana IV w Rzymie miejscowość zanotowano po łacinie jako gradice Ztrigom. W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym wydanym we Wrocławiu w 1266 roku, który sygnował książę śląski Henryk III Biały miejscowość wymieniona jest pod nazwą Stregom.

W 1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miejscowość wymieniona jest jako Strigonia. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie „Stregom” wymienia spisany ok. 1300 roku średniowieczny łaciński utwór opisujący żywot świętej Jadwigi Vita Sanctae Hedwigis. W 1475 roku w Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest jako Stregonia...

Rynek

Trochę historii

Dorzecze rzeki Strzegomki upodobali sobie Ślężanie, którzy postanowili tutaj założyć swą osadę. W czasach wojen polsko-czeskich w latach 1038-1137 gród stał się ważnym ośrodkiem z racji swojego położenia na szlakach handlowych, jak i pełnienia funkcji obronnych. Obok grodu warownego, pełniącego funkcje obronne, rozwinęła się także osada miejska zwana Starym Strzegomiem. W 1149 roku biskup wrocławski konsekrował tu pierwszy kościół. W 1202 roku komes Imbram, kasztelan strzegomski, przekazuje joannitom kościół wraz z przynależnościami. Dokumentami potwierdzającymi tę darowiznę (akt dotacyjny z lat 1202-1203, dyplom księcia Henryka Brodatego, oraz 2 dyplomy Cypriana – biskupa (wrocławskiego) potwierdzają istnienie i podkreślają rangę dawnego Strzegomia. Po tym, jak w 1241 r. Tatarzy spalili gród, wdowa po Henryku Pobożnym, Anna, lokowała tu miasto na prawie niemieckim i ściągnęła kolonistów aby przyspieszyć odbudowę ośrodka. W 1291 roku miasto znalazło się w nowo powstałym księstwie świdnicko-jaworskim, którym rządził Bolko I. Z jego polecenia wokół miasta wzniesiono mury obronne w latach 1291-1299. W 1339 roku otwarto pierwszą szkołę w mieście. Wyraźny jest również rozwój gospodarczy. Od 1346 roku miasto posiadało już 9 cechów rzemieślniczych: sukiennicy, dostawcy przędzy, krawcy, kuśnierze, rzeźnicy, piekarze, szewcy, powroźnicy i piwowarzy. 11 czerwca 1520 roku Ludwik II nadaje Strzegomowi przywilej używania pieczęci czerwonej co umożliwia sądowi wzywanie świadków.

Bezpotomna śmierć Ludwika II Jagiellończyka w 1526 roku spowodowała iż 3,5-tysięczne miasto dostało się pod panowanie Habsburgów. Okres renesansu to okres prosperity i rozwoju Strzegomia. Tętniący liczący ponad 3000 osób organizm miejski, w którym było 428 podatników, nie ustrzegł się przed biedotą, pospólstwem i problemami wielkich miast. Coraz częściej rzemieślnicy uciekali na wieś, a w mieście budowano okazałe budowle dla bogatych i biednych mieszczan. Zagęszczenie było ogromne, wewnątrz murów miejskich mieściło się 312 domów. 31 grudnia 1626 roku do miasta dotarła wiadomość o nakazie przezimowania wojsk Wallensteina, jednakże żołd i koszt utrzymania 10 kompanii wojska przerósł możliwości finansowe miasta. Rajcy miejscy, wysłali protest do cesarza jednak pozostały one bezskuteczne. Zaczęły się ciężkie czasy dla miejscowych protestantów, których nagminnie prześladowano. Zabierano im majątki, zamykano kościoły. W 1629 roku zostali oni pozbawieni praw obywatelskich. Wojska Wallensteina dokonały mordów i gwałtów na miejscowej ludności a cholera zdziesiątkowała mieszczan. Zaraza zabrała 625 strzegomian. W wyniku wojny trzydziestoletniej miasto legło w gruzach, straciło swe przywileje, zamek uległ ruinie i przeszedł na własność miasta, a z 3 tysięcy mieszkańców zostało zaledwie 400.

Rok 1742, który był rokiem 500 lecia nadania praw miejskich miastu, zaznaczył się przejęciem całego Śląska przez Prusy po trzech Wojnach śląskich z Austrią. Wskutek przywrócenia swobód religijnych jeszcze w tym samym roku protestanci wznieśli w mieście swoją świątynię. 4 czerwca 1745 roku król pruski Fryderyk II wygrał pod miastem bitwę z Austriakami, bezskutecznie próbującymi odzyskać prowincję. W czasie wojen napoleońskich w Strzegomiu stacjonowali ułani polscy z Legii Polsko-Włoskiej którzy 14 maja 1807 roku pokonali oddział pruski nad Strugą nieopodal Szczawienka (obecnie dzielnica Wałbrzycha).

Wiek XIX to okres wielkiego rozwoju miasta i szybkiego uprzemysłowienia. w 1816 Strzegom zostaje miastem powiatowym. Lata 1870-1914 to najlepszy okres w historii miasta. Powstają nowe fabryki, ulice, place, budynki, rozwija się przemysł kamieniarski. Wzrost ekonomiczny wspierany jest przez infrastrukturę transportową: powstają połączenia kolejowe z Ząbkowicami Śl. i Legnicą (1856), Bolkowem (1890) i Malczycami (1895). W 1905 r. w mieście żyło 13.427 osób, niemal wyłącznie Niemców. Dobrą passę przerywa I wojna światowa i następujące po niej osłabienie gospodarcze Niemiec. W 1932 roku miasto przestało być miastem powiatowym i weszło w skład powiatu świdnickiego, tracąc większość swoich funkcji administracyjnych.

13 lutego 1945 r. do Strzegomia wkroczyły wojska radzieckie, dokonując rabunków i gwałtów. Między 9 a 11 marca, po zaciekłych walkach, Niemcy odbili miasto. W rezultacie 60% jego zabudowy legło w gruzach. Rosjanie wkroczyli ostatecznie do Strzegomia dopiero 7 maja 1945 r. W czerwcu 1945 r. Strzegom przekazany został administracji polskiej. Rozpoczął się napływ polskich osadników; w lipcu 1946 r. wysiedlono 7 tys. pozostałych jeszcze przedwojennych mieszkańców miasta do Niemiec.

Jedną z funkcjonujących wówczas wersji nazwy miasta był Strzygłów, spotykany także przed wojną.

Po wojnie nastąpiła odbudowa i rozbudowa miasta. Powstało wiele nowych budynków, szkół, budynków użyteczności publicznej, sklepów, pawilonów handlowych i zakładów przemysłowych. Rozbudowie uległ przemysł-powstały Zakłady Kamienia Budowanego, Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, Zakłady Mechanizacji Budownictwa Zremb, Zakłady Roszarnicze Konpar, Zakłady Wyrobów Papierniczych, Dolnośląskie Zakłady Obuwnicze Dolbut i wiele innych. Wybudowano oczyszczalnię ścieków, wodociągi i kanalizację na terenie miasta. Oddano do użytku przychodnię zdrowia.

Uliczki i budynki w okolicy rynku