Drukuj
Nadrzędna kategoria: Regiony
Kategoria: Gmina Świdnica
Odsłony: 6111
Gwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywnaGwiazdka nieaktywna
 

Świdnica : niem. Schweidnitz

gmina : Świdnica

powiat : świdnicki

województwo : dolnośląskie


Dzieje świdnickiego więziennictwa sięgają średniowiecza. W tym czasie w Świdnicy, podobnie jak w innych miastach więzienie mieściło się w ratuszu. W XVIII w. istniał już osobny budynek więzienia wraz z salą rozpraw sądowych, znajdujący się na terenie dzisiejszego sądu. Na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku stary budynek więzienia został rozebrany, a na jego miejscu przewidziano budowę gmachu Sądu Krajowego (Landesgericht). Wtedy Sąd Rejonowy znajdował się na ówczesnej ul. Burgstrasse (Mieszczańska).

Zgodnie z ustawą znoszącą całkowicie sądownictwo miejskie powołując w jego miejsce Sądy Obwodowe I instancji i Sądy Krajowe II instancji 4 marca 1878 r. ustalono, że pod zwierzchnictwo nowego Sądu Krajowego w Świdnicy miały podlegać powiaty: świdnicki, strzegomski, wałbrzyski, dzierżoniowski i niemczański. W bezpośrednim sąsiedztwie planowanego sądu krajowego od strony południowej przy ówczesnej ul. Rosenstrasse (Różana) zaplanowano wzniesienie nowego budynku więzienia. Realizacja więzienia graniczącego bezpośrednio z sądem miała ułatwić transport skazanych i podejrzanych na rozprawy sądowe. Więźniowie mieli przechodzić do sądu poprzez podwórze więzienia, nie wychodząc poza mury zakładu karnego. Na Dolnym Śląsku wzorca do powiązania funkcjonalno - przestrzennego – sąd – więzienie dostarczył kompleks penitencjarno - sądowy u zbiegu ob. ul. Podwale i Krupnicza, wzniesiony w latach 1845–1852 według projektu K. F. Bussego z Berlina.


Gmach świdnickiego więzienia - aresztu śledczego widziany z wieży ratuszowej


Gmach świdnickiego więzienia - aresztu śledczego widziany z wieży kościoła katedralnego


Projektantem świdnickiego więzienia był Stanisław Gorgolewski, Polak i zarazem obywatel pruski, urodzony w 1845 r. w Wielkim Księstwie Poznańskim. Architekt ten od 1877 r. pracował w pruskim Ministerstwie Robót Publicznych, a jego inwencja twórcza oraz profesjonalne przygotowanie zawodowe otworzyły mu później drzwi do awansu na stanowisko nadwornego radcy budowlanego (Hofbaurath) cesarza Wilhelma I. Oprócz więzienia w Świdnicy, zaprojektował również więzienie w Königshütte (Chorzów). Bez wątpienia jednak, najbardziej imponującym dziełem jego twórczości był gmach teatru we Lwowie.

Budowa nowego więzienia w Świdnicy rozpoczęła się w 1879 r. Projektując więzienie Gorgolewski wzorował się na sztandarowym kompleksie penitencjarnym ówczesnych Prus – więzieniu celkowym „Moabit” w Berlinie. Projekt przewidywał budowę kompleksu kilku budynków. W centrum założenia zaprojektowano, na planie litery „T”, główny budynek więzienny, natomiast dookoła niego zaplanowano realizację budynków gospodarczych. Cały zespół miał być ogrodzony murem. W dłuższym skrzydle budynku więziennego, odpowiadającemu dłuższemu ramieniu litery „T”, zastosowano system panoptyczny. Oznaczało to realizację układu 3-traktowego, w którym trakty przy dłuższych ścianach zewnętrznych zostały rozdysponowane na cele więzienne, zaś trakt centralny wypełniła pusta przestrzeń. Do poruszania się pomiędzy kondygnacjami i obsługi cel zbudowano metalowe klatki schodowe skomunikowane z biegnącymi wzdłuż cel stalowymi galeriami, które wsparto na odlewanych w żeliwie ozdobnych konsolach. System panoptyczny dawał możliwość obserwacji wnętrza całego skrzydła więzienia z ciągami cel w skrajnych traktach z jednego miejsca. Ponadto, dzięki takiej konstrukcji strażnicy więzienni mogli obserwować więźniów, sami pozostając niewidoczni.

Głównym wykonawcą robót budowlanych był Gandtner. Wstępna kalkulacja przewidywała, że kompleks więzienny będzie kosztował państwo pruskie 427 219 marek. Ostatecznie budowa pochłonęła jednak niemal 100 000 marek mniej (330 630 marek).

W 1882 r. nowe więzienie zostało oddane do użytku. Spośród 156 cel dla pojedynczych skazanych, kilka znajdowało się w podpiwniczeniu budynku głównego. Były one przeznaczone dla skazanych z najcięższymi wyrokami. W styczniu 1882 r. rozpoczęto proces obsadzania więzienia. Skazanych przebywających do tej pory w starym więzieniu przenoszono do nowego kompleksu. Stary budynek więzienia, po opróżnieniu jeszcze w 1882 r. został rozebrany. Na jego miejscu w latach 1882–1885 wybudowano nowy budynek Sądu Krajowego (Landesgericht). Wykonawcą robót budowlanych był także był Gandtner.

Utrzymane w stylistyce arkadowej, operującej pełnym łukiem, bogatą dekoracją ceramicznych kształtek, a przede wszystkim licowane cegłą elewacyjną z elementami czerwonego piaskowca obiekty więzienia i sądu stworzyły spójny stylistycznie kompleks sądowo - więzienny. Dzięki architekturze oraz rozmiarom założenie stało się bardzo silnym akcentem architektonicznym w urbanistyce Świdnicy. Styl i materiał, z którego zrealizowano zespół były charakterystyczne dla pruskiej architektury użyteczności publicznej okresu powstania. Warto przy tym podkreślić, że świdnickie więzienie było jednym z najstarszych w regionie. Na Dolnym Śląsku starsze są jedynie obiekty Aresztu Śledczego we Wrocławiu i Zakładu Karnego w Oleśnicy.

W okresie międzywojennym więzienie przeznaczone było dla 182 osadzonych, w tym 30 miejsc zarezerwowane było dla kobiet. Obiekt według właściwości egzekucyjnych przeznaczony był dla mężczyzn i kobiet, skazanych na różnej wysokości kary aresztu i więzienia z okręgów sądów krajowych w Świdnicy i Jeleniej Górze. Ówczesnym naczelnikiem więzienia był nadinspektor Rauschel.

W czasie ostatnich lat II wojny światowej część więźniów przeniesiono do obozu koncentracyjnego w Gross Rosen, a na początku 1945 r. wszystkich osadzonych ewakuowano do zakładu karnego w Kłodzku.

10 czerwca 1945 r. zdemolowany i zniszczony obiekt więzienia przejął od Rosjan pierwszy powojenny naczelnik – Roman Pietras. W tym samym dniu rozpoczął się proces ponownego obsadzania więzienia. Pierwszy okres funkcjonowania więzienia był bardzo trudny ze względu na brak podstawowych i niezbędnych materiałów. Duże problemy sprawiało choćby zapewnienie wyżywienia skazanym. Aby zlikwidować problem aprowizacji, funkcjonariusze aresztu zorganizowali w pobliskich Kraszowicach gospodarstwo rolne, w którym zatrudniano skazanych.

Po II wojnie światowej obiekt w Świdnicy zaliczano do więzień karno-śledczych. Przebywali w nim skazani, a także aresztowani tymczasowo. W 1956 r., po likwidacji kobiecego więzienia w Jaworze, w świdnickim więzieniu przez krótki czas przebywały także kobiety. 10 lat później, w 1966 r., w wyniku reformy przeprowadzonej przez Centralny Zarząd Więziennictwa świdnickie więzienie zostało przemianowane na areszt śledczy. Jednak obok tymczasowo aresztowanych, w więzieniu w dalszym ciągu karę odbywali skazani na pozbawienie wolności. Z uwagi na dobry system ochrony, do Świdnicy kierowani byli osadzeni niebezpieczni i zagrożeni wysokimi wyrokami.

Dział ochrony był jednym z najważniejszych w areszcie. W 1981 r. zabezpieczenia techniczno – ochronne nie zapobiegły jednak ucieczkom osadzonych. W maju i sierpniu tegoż roku z terenu aresztu zbiegło 4 tymczasowo aresztowanych.

Na przełomie lat 70. i 80. XX w. w Areszcie Śledczym w Świdnicy przebywało średnio około 400 osadzonych. W pewnych okresach zaludnienie jednostki wzrastało nawet do 600. Największą grupę stanowili tymczasowo aresztowani i skazani pierwszy raz, odbywający karę pozbawienia wolności. Ponadto na podstawie art. 45 ust. I, Dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym w Areszcie Śledczym w Świdnicy utworzono ośrodek odosobnienia dla internowanych. Do godzin porannych 14 grudnia 1981 r. w Świdnicy zostało osadzonych 41 internowanych mężczyzn. Trzy dni później ich liczba została jeszcze podwojona. Internowani w areszcie śledczym przebywali do 10 stycznia 1982 r. W tym dniu zostali przetransportowani do Zakładu Karnego w Nysie, a świdnicki ośrodek został zlikwidowany. Obecnie jednostka penitencjarna przeznaczona jest dla tymczasowo aresztowanych i skazanych recydywistów.

 

UWAGA! Wszystkie szkice dostępne w znacznie większej rozdzielczości - wystarczy kliknąć mały obraz.


Plan ogólny całego terenu zajmowanego przez Areszt Śledczy w Świdnicy

 

Widok na budynek główny od fronu

 

Widok na budynek od strony Alei Niepodległości (dawniej Wilhelmstrasse)

 

Przekrój budynku, widok na budynek od strony Alei Niepodległości (dawniej Wilhelmstrasse)

 

Przekrój budynku głównego

 

Przekrój budynku głównego

 

Przekrój sekcji budynku głównego

 

Rzuty i przekroje tzw. Domu Inspektora

 

Widok ogólny i przekrój tzw. Domu Inspektora

 

Plan całego budynku

 

Rzut parteru

 

Rzut I piętra

 

Rzut II piętra

 

Rzut II piętra i częściowy poddasza budynku głównego

 

Rzut poddasza budynku więziennego

 

Chcesz coś od siebie dodać? Napisz do nas za pośrednictwem formularza kontaktowego na naszej stronie.


 


 

tekst w całości ze strony www.sw.gov.pl, opracował ppor. Bartłomiej Perlak

projekty pochodzą z Technische Universität Berlin Architekturmuseum in der Universitätsbibliothek

przygotował : Matthias