Drukuj
Nadrzędna kategoria: Menu Główne
Kategoria: Ciekawostki, warto wiedzieć...
Odsłony: 30984

Ocena użytkowników: 5 / 5

Gwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywna
 

Günther Grundmann (ur. 1892 w Jeleniej Górze zm. 19 czerwca 1976 w Hamburgu), niemiecki profesor, malarz, historyk sztuki, konserwator zabytków. Doktor honoris causa Politechniki Wrocławskiej (przed wojną) oraz Uniwersytetu w Hamburgu. Autor książek i artykułów o sztuce Śląska. Twórca "listy Grundmanna".

Günther Grundmann (1892-1976)


Postać dr Günthera Grundmanna jest interesująca z co najmniej dwóch powodów : po pierwsze jako historyka sztuki i konserwatora zabytków, którego zainteresowania i praca związane były ze Śląskiem, drugim powodem jest rola jaką odegrał w latach 1942-1945, gdy opracował i realizował program ukrywania i wywozu dzieł sztuki w tym regionie. Urodził się w 1892 roku w Jeleniej Górze, w której mieszkał do 1932 r. Doktorat na podstawie pracy o 30 dolnośląskich kaplicach grobowych z XVIII wieku uzyskał w 1916 r. w Strasburgu. Od 1918 r. był nauczycielem historii sztuki w cieplickiej Szkole Snycerskiej. Od połowy 1932 r. do 1945 pracował jako prowincjonalny konserwator zabytków sztuki na Dolnym Śląsku. Równocześnie od 1935 r. był wykładowcą na Uniwersytecie i w Wyższej Szkole Technicznej we Wrocławiu. Po zakończeniu II wojny światowej pracował w Coburgu, od 1950 r. był dyrektorem muzeum w Altonie (Hamburg), a w latach 1962-1972 przewodniczył fundacji Stifung Kulturwerk Schlesien (Dzieło Kulturalne Śląska). Zmarł w 1972 r. Prace naukowe Günthera Grundmanna, a nawet jego publikacje popularne interesują raczej specjalistów i znawców historii sztuki. Największe zainteresowanie wzbudza jego działalność jako konserwatora zabytków w czasie II wojny światowej, a dokładniej od 1942 r. Z racji sprawowanego urzędu Grundmann był bardzo dobrze zorientowany w zasobach i rozmieszczeniu dzieł sztuki na Dolnym Śląsku. Był miłośnikiem i znawcą sztuki, przyjaźnił się z kolekcjonerami, był idealnym kandydatem do wypełnienia misji zleconej przez władze III Rzeszy: zabezpieczyć przed wrogiem najcenniejsze dzieła. Obawy o zbiory były uzasadnione ? żołnierze Armii Czerwonej niszczyli i grabili wszystko po drodze. Zabezpieczyć trzeba było bardzo wiele dzieł w trzech podstawowych grupach:

Grundmann rozesłał do 250 kolekcjonerów pismo z prośbą o podanie spisu cennych egzemplarzy z ich zbiorów. Otrzymał odpowiedź od 160 osób, które zgłosiły: 552 obrazy, 90 rzeźb, 373 meble, 11 tek grafik i tysiące sztuk rzemiosła artystycznego. Należy wnioskować, że 90 osób miało zamiar samodzielnie zabezpieczyć swoje kolekcje. We wszystkich przewidywaniach dotyczących przyszłości po wojnie zakładano, że Śląsk pozostanie w granicach Niemiec. Na terenie Dolnego Śląska było mnóstwo miejsc nadających się do ukrycia skarbów: naturalne jaskinie, sztolnie i wyrobiska górnicze oraz zamki i pałace. Günther Grundmann przygotował wiele takich miejsc i zorganizował transport. W latach 1942 - 1945 udokumentowano 207 transportów. Ale najważniejsza jest tzw. „lista Grundmanna”. Był to zaszyfrowany spis miejsc ukrycia dzieł sztuki. Lista ta jest lekturą obowiązkową wszelkich poszukiwaczy skarbów odkrywców oraz miłośników tajemnic. Stąd też, zainteresowanie postacią jej autora poza środowiskiem profesjonalnych znawców sztuki. Lista ta została odnaleziona w ruinach urzędu konserwatora. Rozszyfrował ją historyk sztuki prof. Józef Gębczak. Na liście jest 80 miejsc składowania skarbów. Lista kończy się datą 21 czerwca 1944 r., a wiadomo, że Grundmann pracował przy zabezpieczaniu zabytków do połowy lutego1945 r. We wszystkich znanych z tej listy miejscach zaraz po wojnie była komisja rewindykacyjna Ministerstwa Kultury i Sztuki pod przewodnictwem Witolda Kieszkowskiego ? dyrektora Naczelnej Dyrekcji Muzeów. Wiele skrytek było opróżnionych lub ze śladami grabieży. Zabezpieczono to co pozostało. W niektórych miejscach znaleziono skarby kultury zagrabione na terenach okupowanych przez Niemców, były to zatrzymane w tym regionie transporty jadące w głąb Rzeszy. Takim miejscem była między innymi Biblioteka Schaffgotschów w Cieplicach. W sierpniu 1945r. odkryto w niej 19 skrzyń ze skarbami katedry na Wawelu, katedry warszawskiej, Wilanowa, Łazienek, Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Czartoryskich. Inną znaną miejscowością była Przesieka, gdzie znaleziono obrazy Matejki i 60 skrzyń różnych zbiorów śląskich i z Polski. Wykaz 80 sekretnych obiektów z ?listy Grundmanna? można znaleźć w dostępnej literaturze (3),cztery z nich znajdują się na terenie obecnych Niemiec, a jedna miejscowość leży w Czechach.Postać Günthera Grundmanna oceniana jest niejednoznacznie, gdyż z jednej strony ratował niemieckie dzieła sztuki przed zniszczeniem wykonując swoje obowiązki zawodowe, a z drugiej usiłował wywieźć polskie skarby.

Wątki dotyczące poszukiwania omawianych dzieł sztuki przeplatają się z informacjami o obiektach, których przeznaczenia do tej pory nie poznaliśmy lub po prostu ich nie spenetrowano, podziemnymi fabrykami takimi jak np. Riese (Olbrzym) w Walimiu i okolicach.

Poszukiwacze, odkrywcy i inni "zainteresowani" łączą konkretne informacje o ukrytych dobrach kultury z mniej lub bardziej wiarygodnymi relacjami o "złocie Wrocławia" i innych skarbach bankowych. Łączą się z tym przekazy o działalności Werwolfu i pozostałych po wojnie na Śląsku tzw. "strażnikach", którzy jakoby z ukrycia pilnowali (pilnują ?) skrytek. Jakkolwiek byśmy oceniali prawdziwość tych informacji, to nie ulega wątpliwości, że nadal w wielu miejscach pozostały nie odkryte dzieła sztuki, złoto lub archiwa ukryte przez wycofujących się Niemców.


Lista Grundmanna


Lista zawiera numer kolejny, nazwę miejscowości w języku polskim i niemieckim, lokalizację miejscowości, następnie informacje jakiego typu zbiory ukryto, oraz skąd pochodziły. Kolorem czerwnonym zaznaczone zostały miejscowości w bliskim sąsiedztwie Żarowa.



1. Biedrzychowice (Friedersdorf), woj. Jelenia Góra, gmina Olszyna, w zamku, Grafin v. Pfeil zbiory Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



2. Bobolice (Schrabsdorf), woj. Wałbrzych, gmina Zabkowice Śląskie, w zamku, Grafin Strachwitz zbiory Volkerkonde-Museum z Berlina



3. Borowa (Bohrau), woj. Wroclaw, gmina Długoleka, w zamku, Grafin Schwerin zbiory Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu



4. Borowina (Hartau), woj. Zielona Góra, gmina Szprotawa, w zamku, Grifin v.Stosch Archiwum Miejskie i Biblioteka Miejska z Wroclawia



5. Bożków (Eckersdorf), woj. Wałbrzych, gmina Nowa Ruda, w zamku, Graf Magnis zbiory Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



6. Brzezica (Klein Bresa), woj. Wrocław, gmina Borów, w zamku, Grafin v.Moltke Miejskie Zbiory Sztuki Wrocław



7. Cerekwica (Zirkwitz), woj. Wrocław, powiat trzebnicki, w zamku, Graf v.Ballestrem archiwum Biblioteki Katolicko-Teologicznej Seminarium z Wrocławia



8. Chelmiec (Kolbnitz), woj. Legnica, gmina Męcinka, w zamku, Frh. v. Czettritz zbiory biblioteki kościoła św. Piotra i Pawla z Legnicy



9. Cieplice (Warmbrunn), woj. Jelenia Góra, w Katolickim Urzędzie Parafialnym Archiwum Państwowe z Wrocławia



10. Dębowy Gaj (Siebeneichen), woj. Jelenia Góra, gmina Lwówek Śląski, w zamku, Theodor Watjen instrumenty i nuty z Krajowej Szkoly Muzycznej z Wrocławia



11. Gaworzyce (Oberquell), woj. Wrocław, gmina Wołów, w zamku, Frh. v. Tschammer zbiory Urzędu Konserwatorskiego z Berlina, Biblioteka Miejska z Wrocławia



12. Glebowice (Alteichenau), woj. Wrocław, gmina Wołów, w zamku, Grafin v. Pourtales grafika Muzeum Sztuk Pięknych z Wrocławia



13. Gosciszów (Giessmannsdorf), woj. Jelenia Góra, gmina Nowogrodziec, w Ewangielickim Domie Modlitewnym zbiory Biblioteki Państwowej z Berlina



14. Grodziec (Groditzburg), woj. Legnica, gmina Zagrodno, w zamku i placu, ambasador v. Dirksen zbiory Biblioteki Panstwowej Berlin



15. Gruszów (Birkholz), woj. Wałbrzych, gmina Marcinowice, w paacu, v. Dresky archiwum Biblioteki Miejskiej z Wrocławia



16. Henryków (Heinrichau), woj. Wałbrzych, gmina Ziębice w Katolickim Urzedzie Parafialnym, ukryto dobra Uniwersytetu Wrocławskiego



17. Kamieniec Ząbkowicki (Kamenz), woj. Wałbrzych, gmina Kamieniec Ząbkowicki w katolickim kościele parafialnym ukryto dobra z Muzeum Sztuk Pięknych - Wrocław



18. Kamienna Góra (Landershut), woj. Jelenia Góra. gmina Kamienna Góra, w Landratsamt archiwa Andalyjskiego Muzeum Krajowego w Desau



19. Karpniki (Fischbach) woj. Jelenia Góra, gmina Myslakowice, w zamku, Grossherzog v. Hessen zbiory Muzeum Zamkowego z Darmstadt



20. Kiełczyn (Koltschen), woj. Wałbrzych gmina Dzierżoniów, w plebani katolickiej Archiwum Diecezyjne i Biblioteka z Wrocławia



21. Kłodzko (GIatz), woj. Wałbrzych, gmina Kłodzko, w gimnazjum i dawnej kaplicy zbiory książek wydawcy HIRT z Wrocławia



22. Kościelniki Dolne (Steinkirch), woj. Jelenia Góra, gmina Luban, w kościele ewangielickim gotycki oltarz szafkowy z kościola w Lubaniu



23. Krasków (Kratzkau), woj. Wałbrzych, gmina Marcinowice, w zamku, Graf V. Salisch ukryto prywatne zbiory sztuki z Wrocławia



24. Kryniczno (Krintsch), woj. Wroclaw, gmina Środa Śląska, w plebani i Katolickim Urzędzie Parafialnym parametry Katedry z Wrocławia



25. Krzeszów (Grussau), woj. Jelenia Góra, gmina Kamienna Góra, w kościele sw. Józefa zbiory Biblioteki Panstwowej z Berlina, Archiwum Panstwowe z Wrocławia



26. Kuchary (Kuchendorf), woj. Wrocław, gmina Łagiewniki, w zamku, Fif. v. Zeidlitz u. Leipe zbiory Kuratora Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu



27. Kunów (Kuchna), woj. Jelenia Góra, gmina Zgorzelec, w zamku, Major v. Hartwig Miejskie Zbiory Sztuki Zgorzelca, Archiwum Miejskie ze Zgorzelca



28. Lasów (Lissa), woj. Jelenia Góra, gmina Piensk, w zamku, Johann Droescher archiwum Ministerstwa Kultury z Berlina



29. Lubomierz (Liebenthal), woj. Jelenia Góra, gmina Lubomierz, w kościele katolickim rzeźby, stalle, obrazy Willmanna z klasztoru w Lubiążu



30. Luboradz (Lobris), woj. Legnica, gmina Mściwojów, w zamku, Graf v. Wolkenstein-Trostburg prywatne zbiory sztuki z Wrocławia



31. Lwówek Śląski (Lowenberg), woj. Jelenia Góra, gmina Lwówek Slaski, w kościele katolickim rzeźby i ołtarze z kosciolów wrocławskich



32. Łojowice (Louisdorf), woj. Wrocław, gmina Wiązów, w zamku, baron Karnapp instrumenty Krajowej Szkoly Muzycznej z Wrocławia



33. Mańczyce (Manze), woj. Wroclaw, gmina Borów, w zamku, Kurt v. Rohr zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej z Wrocławia



34. Michałkowa (Michelsdorf), woj. Wałbrzych, gmina Walim, w zamku, Baron v. Zedlitz in Kynau archiwa Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



35. Mietków (Mettkau), woj. Wrocław, gmina Kąty Wrocławskie, w zamku, Frau v. Schenk zbiory Archiwum Konserwatora Zabytków



36. Młynica (Mellendorf), woj. Wrocław, gmina Łagiewniki w zamku, Prinz Georg zu Schoenaich-Carolath archiwa Kuratora Uniwersytetu i Politechniki z Wrocławia



37. Mrowiny (Konradswaldau), woj. Wałbrzych, gmina Żarów, w pałacu, K. A. v. Kulmiz Archiwum Miejskie z Wroclawia



38. Myslakowice (Erdmannsdort), woj. Jelenia Góra, gmina Myslakowice, w zamku NSDAP - Reichsschule der SA zbiory Urzędu Konserwatorskiego z Berlina, "Amt Rosenberg" Berlin



39. Myslów (Seitendorf), woj. Jelenia Góra, Bolków, w zamku (dawne probostwo), Ewa Hacke archiwa Urzędu Konserwatorskiego z Berlina, prywatne zbiory



40. Namyslów (Namslau), woj. Opole, w Browarze Haselbacha zbiory Muzeum Krajowego - Anhal Dessau, Instytutu Medycznego Uniwersytetu z Wrocławia



41. Nowa Ruda (Neurode), woj. Wałbrzych, w gmachu więzienia archiwa Ministerstwa Sprawiedliwosci z Berlina



42. Nowy Kosciól (Neukirch), woj. Jelenia Góra, gmina Świerzawa, w zamku, Frh. v. Zeidlitz und Neukirch, Heinrich. prywatne zbiory sztuki z Wrocławia, Biblioteka Miejska Wroclaw



43. Oleśnica (Oels), woj. Wrocław, gmina Oleśnica w kościele parafialnym zbiory Instytutu Botanicznego z Wrocławia, Archiwum Miejskie z Wrocławia



44. Oldrzychowice (Ullersdorf), woj. Wałbrzych, Kłodzko, w zamku, Graf v. Magnis archiwa Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



45. Paczków (Patschkau), woj. Opole archiwum Urzędu Konserwatorskiego z Opola



46. Pielaszkowice (Plaswitz), woj. Legnica, gmina Udanin, w zamku, Frh. v. Buddenbrock zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej z Wrocławia



47. Polakowice (Dreiteichen), woj. Wrocław, gmina Żórawina, w zamku, B. Pomme zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej z Wrocławia



48. Prudnik (Neustadt), woj. Opole, gmina Prudnik, w majątku Bruno Fippera ukryto Miejskie Zbiory Sztuki Wrocław



49. Ramultowice (Ramfeld), woj. Wrocław, gmina Kostomłoty, w zamku, Graf Henkel v. Donnersmarck Archiwum Miejskie z Wrocławia, Biblioteka Miejska Wrocław



50. Rościsławice lub Rosciszowice (Blucherwald), woj. Wrocław, gmina Oborniki Śląskie, G. von Roeder Archiwum Państwowe z Wrocławia



51. Roztocznik (Olhersdorf), woj. Wałbrzych, gmina Dzierzoniów, w zamku, Graf Zeidlitz Archiwum Panstwowe z Wrocławia



52. Roztoka (Rohnstok), woj. Wałbrzych, gmina Dobromierz, w zamku, Graf v. Hochberg (z Książa) wyposażenie zamku Książ



53. Siedlęcin (Boberronssdorf), woj. Jelenia Góra, gmina Jezów Sudecki, w wieży zamkowej, Graf Schaffgotsch zbiory Urzedu Konserwatorskiego z Berlina i Wrocławia



54. Siedlisko (Carolath), woj. Zielona Góra, gmina Siedlisko, w zamku, Furstin Carolath-Beuthen zbiory Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



55. Sobieszów (Hermsdorf), woj. Jelenia Góra, Zarząd Kamery, Graf Schaffgotsch zbiory Archiwum Państwowe Wrocław



56. Sobótka (Zobten), woj. Wroclaw, w Katolickim Urzędzie Parafialnym i kościółl św. Anny zbiory Muzeum Diecezjalnego z Wrocławia, Archiwum Diecezjalne, Biblioteka Katedralna z Wrocławia, Państwowa Szkoła Budowlana, Biblioteka Medyczna Żydowskiego Szpitala z Wrocławia



57. Starościn (Sterzendorf), woj. Opole, gmina Świerczów, w zamku, Graf v. Saurma-Jeltsch zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej z Wrocławia



58. Stolec (Stolz), woj. Wałbrzych, gmina Zabkowice Śląskie, w zamku, SA Obergruppe ,,Schlesien" Miejskie zbiory Sztuki z Wrocławia (meble)



59. Strzelin (Strehlen), woj. Wroclaw, na plebani zbiory Muzeum Diecezjalnego z Wrocławia



60. Studniska Dolne (Niederschunbrunn), woj. Jelenia Góra, gmina Sulików, w zamku, Graf v. Finckenstein Miejskie Zbiory Sztuki ze Zgorzelca



61. Szczytna (Ruckers), woj. Walbrzych, gmina Szczytna, w zamku, Woldstein (Missionshaus) zbiory Muzeum Zamkowego z Wrocławia



62. Szklarska Poręba (M. Schreiberhau), woj. Jelenia Góra. w willi Gutmann-Zimmermann, zbiory Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu



63. Szprotawa (Sprottau), woj. Zielona Góra, gmina Szprotawa w katolickich kościołach archiwum Biblioteki Miejskiej z Wroclawia



64. Świebodzice (Freiburg), woj. Wałbrzych, gmina Świebodzice, w Zakładach Leczniczych Prowincji Śląskiej



65. Świerzawa (Schonau), woj. Jelenia Góra, gmina Świerzawa, w kościele św. Jana archiwa Instytutu Mineralogiczno-Petrograficzny z Wrocławia, rzeźby profesora von Gosena



66. Warmątowice (Eichholz), woj. Legnica, gmina Krotoszyce,w zamku, Frf. V. Zeidlitz U. Neukirch zbiory numizmatyczne - Miejskie Zbiory Sztuki Wrocław



67. Wiązów (Wansen), woj. Wrocław, gmina Wiązów, na plebani dobra - Arcybiskupi Generalny Wikariat - Wrocław



68. Wierzbna (Wurben), woj.Wałbrzych, gmina Zarów, w kościele katolickim tumba Henryka IV z kościoła św. Krzyza, tumba Henryka II z kościoła św. Wincentego



69. Wierzchowice (Hochweiler), woj. Wroclaw, gmina Milicz, w zamku, Graf. v. Hochberg



70. Woskowice Małe (Lorzendorf), woj. Opole, gmina Namyslów, w zamku, K. v. Loesch archiwum Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



71. Zagrodno (Adelsdorf), woj. Legnica, gmina Zagrodno, w zamku, Grafin Pfeil prywatne zbiory sztuki z Wroclawia, Urząd Konserwatorski - Wroclaw



72. Zagórze Śląskie (Kynau), woj. Wałbrzych. Walim, w zamku, Frh. v. Zeidlitz u. Neukirch archiwa Urzędu Konserwatorskiego z Berlina



73. Żarska Wieś (Florsdort), woj. Jelenia Góra, gmina Zgorzelec, w zamku, H. H. Schaeffer Miejskie Zbiory Sztuki ze Zgorzelca



74. Żelowice (Silbitz), woj. Wrocław, gmina Łagiewniki, w zamku, Graf Stillfried. Archiwum Miejskie z Wroclawia


Wiadome jest, że znaleziona lista nie obejmuje wszystkich skrytek stworzonych przez Grundmanna. Takowa nikomu nie jest chyba znana. To co stało się z depozytami w skrytkach wymienionych powyżej, stanowi zupełnie odrębną historię.


 


 

zebrał : Matthias