W niniejszym opracowaniu publikować będziemy kolejne eksponaty w postaci archiwalnych fotografii przedwojennych fotografów z Saarau, pozyskane w ramach projektu Biblioteka Dziedzictwa Ziemi Żarowskiej, które na co dzień zdeponowane są na "Regale Pamięci". Wszystkie poniższe fotografie pozyskane zostały na aukcjach, giełdach, oraz od prywatnych kolekcjonerów przy wsparciu mieszkańców Ziemi Żarowskiej i nie tylko...
Na dziś, w oparciu o pozyskane zasoby poznaliśmy nazwiska siedmiu fotografów działających stacjonarnie lub dorywczo na terenie Saarau przed 1945 rokiem: Theodor Rumpe, Paul Wenzel, Fritz Krapp, Georg Dasler, Oswald Schmidt i Paul Slischka... Wpis można traktować jednocześnie jako leksykon wiedzy o przedwojennych fotografach działających w Saarau (dawnym Żarowie). Dzięki zebranym informacjom możemy przypuszczać, że pierwszy zakład fotograficzny mógł powstać tutaj już w latach 70. XIX w. - jest to wciąż tematem badań. Zachęcamy do przejrzenia kolekcji i zapoznania się z biogramami wszystkich fotografów działających przed 1945 rokiem w Żarowie.
Jak mogła wyglądać praca fotografa na przełomie XIX i XX w. w Saarau? Z pewnością podobnie jak na poniższym zdjęciu
(źródło: www.pixolum.com)
1. Th. (Theodor) Rumpe, najprawdopodobniej pierwszy fotograf w Saarau
Theodor Rumpe (brak jego podobizny)
ur. ??.??.1840 w Legnicy, zm. 30 marca 1890 r. w Żarowie
Biogram:
"Theodor Rumpe urodził się w Legnicy jako syn fotografa Alexandra Rumpe i jego żony z domu Reihart. Fotograf zamieszkały w Żarowie. Żona Rosina z domu Kiuntke (zm. w Żarowie). Theodor Rumpe zmarł 30 marca 1890 r. w Żarowie w wieku 50 lat."
źródło: Marcin Dziedzic, Fotografowie z powiatu świdnickiego i Sobótki do 1945 r., wyd. Oficyna Wydawnicza ATUT, 2023 r.
Podsumowanie:
Nie mamy pewności gdzie w Żarowie mieściło się atelier fotograficzne Theodora Rumpe. Być może to on stworzył je właśnie przy ulicy Słowackiego (dawniej Moltkestraße). Trzeba wiedzieć, że jego ojciec Aleksander otworzył i prowadził swoje pierwsze własne atelier w Strzegomiu od 1863 roku (Theodor miał wtedy 23 lata i możliwość uczenia się fachu przy ojcu). Aleksander Rumpe porzucił zawód fotografa w, lub po roku 1869. Czy był to impuls dla syna Theo do przejęcia biznesu i otwarcia go w Żarowie? Kiedy to nastapiło? Theodor Rumpe zmarł przedwcześnie w roku 1890 w wieku 50 lat. Kto przejął/ wykupił jego atelier???
Prace wykonane przez Theo Rumpe w Żarowie
01. Zakup 122 - Fotografia nieznanej kobiety, zapewne dawniej mieszkaniki Żarowa, wykonana w atelier Th. (Theodora) Rumpe w Saarau najprawdopodobniej pomiędzy rokiem 1870 a 1890
01. Rewers fotografii z reklamą zakładu T. Rumpe'go
2. Paul Hugo Wenzel, najprawdopodobniej drugi fotograf w Żarowie
Paul Hugo Wenzel (brak jego podobizny),
ur. 14.1.1873 w Jedlince Górnej (dziś Głuszyca, niem. Blumenau) zm. 30.8.1931 w Karpaczu (niem. Krummhübel)
Atelier Paula Wenzela w Saarau przy ulicy Moltkestraße (dziś ul. Słowackiego 2)
źródło: strona Żarowskiej Izby Historycznej, archiwum Daniel M. Neuman, całość zobacz TUTAJ
Poniżej ten sam budynek na współczesnej fotografii, adres ul. Słowackiego 2 w Żarowie. Przybudówka najpewniej pełniła funkcję atelier fotograficznego i istniała już pod koniec XIX wieku.
Biogram:
1. Na stronie www.archakrkonos.cz można znaleźć nieco informacji o Paulu Wenzlu. Poza datami urodzin i śmierci, oraz miejscami urodzenia i śmierci, wiemy, że dużą część życia związany był z Karpaczem w którym prowadził z synem Walterem swoje atelier "Wydawnictwo P. Wenzel & Sohn, Krummhübel i Riesengeb". Znane są jego prace (widokówki) z oznaczeniem wydawnictwa w Karpaczu już w 1914 roku. Również po jego śmierci, w drugiej połowie lat 30-tych XX w. oznaczano wydawane w Karpaczu kartki "Wenzel & Son". Zajmował się głównie fotografią portretową, ale razem z synem rozszerzyli działalność o zdjęcia plenerowe. Od listopada 1920 r. był członkiem "Verein der Fachfotografen der Hirschberger Kreises" Zrzeszenie Fotografów Zawodowych powiatu jeleniogórskiego. Najprawdopodobniej Żarów był krótkim przystankiem w jego karierze przed rokiem 1914. Może tutaj uczył się fachu od innych, lub próbował sił w prężnie rozwijającym się ośrodku przemysłowym, ale ze względu na dużą konkurencję zrezygnował?
2. "Paul Hugo Wenzel urodził się ur. 14.1.1873 w Jedlince Górnej jako syn kupca Wilhelma Wenzela i jego żony Emilie z domu Gunther. 12 X 1896 r. w Bukowcu poślubił Annę Augustę Kappler (ur. 15 XII 1871 r. w Kostrzycy koło Mysłakowic), córkę rolnika Johanna Carla Kapplera i jego żony Johanne Ernestine z domu Gebauer. Dzieci: Wilhelm Karl Herbert ur. 1 IX 1897 r. w Żarowie, Hedwig Emilie Charlotte (ur. 24 IX 1898 w Żarowie, Walter Gunter (ur. 24 IV 1899 r. w Żarowie, fotograf), oraz Fritz Wenzel, nauczyciel, który w 1930 roku mieszkał wraz z ojcem w Karpaczu pod numerem 147. W latach 1896-1899 Paul Wenzel był wzmiankowany jako fotograf w Żarowie. W 1920 roku był włascicielem atelier fotograficznego w Karpaczu. W listopadzie tego roku należał do Związku Zawodowych Fotografów Powiatu Jeleniogórskiego. Pozostał w nim do końca życia..."
źródło: Marcin Dziedzic, Fotografowie z powiatu świdnickiego i Sobótki do 1945 r., wyd. Oficyna Wydawnicza ATUT, 2023 r.
Odwrotna strona fotografii Paula Wenzela wykonanej w jego atelier w Karpaczu. Wizytówka i inicjały (logo) PW wyglądają identycznie jak te na odwrocie jednego ze zdjęć wykonanych w atelier w Żarowie...
Podsumowanie:
Posiłkując się zamieszczoną grafiką na odwrocie jednego ze zdjęć Paula Wenzela, nie mamy najmniejszych wątpliwości, że jego atelier mieściło się przy dawnej Moltkestraße (dziś ul. Słowackiego 2 w Żarowie). Najpewniej zakład swój prowadził od 1896 roku (w wieku 23 lat). Czy on go stworzył? Czy może przejął po zmarłym wcześniej w 1890 roku Theo Rumpe? Biogram podaje, że wzmiankowano o prowadzeniu prez niego zakładu w Żarowie do 1899, ale nie ma jednak przeciwskazań, żeby nie przypuszczać, iż mógł być to dłuższy okres, np. aż do przybycia do Żarowa w 1902 roku Fritza Krappa?
Prace wykonane przez Paula Wenzela w Żarowie
01. Zakup 45 - Fotografia Paula Wenzla wykonana w jego atelier fotograficznym w Saarau i/Schl. Zdjęcie przedstawia popiersie nieznanej nam kobiety, być może mieszkanki dawnego Żarowa. Rewers zdjęcia CDV zawiera ornament z informacją, że portret został wykonany w atelier oraz napis: „Die Platte bleibt fur Nachbestellungen und Vergrosserungen aufbewahrt”(płyta pozostaje zachowana dla dodatkowych zamówień i powiększeń). Na zdjęciu brak dodatkowych informacji oraz daty wykonania.
Odwrotna strona powyższej fotografii
02. Zakup 117 - Fotografia Paula Wenzela wykonana w atelier fotograficznym w Saarau i/Schl. Zdjęcie przedstawia kobietę z dwójką dzieci, być może to byli mieszkańcy dawnego Żarowa. Rewers zdjęcia CDV zawiera ornament z informacją, że zdjęcie zostało wykonan w atelier oraz napis: „Die Platte bleibn reserwire” (płyty pozostają zarezerwowane). Na zdjęciu brak dodatkowych informacji oraz daty wykonania.
Odwrotna strona powyższej fotografii
03. Zakup 117 - Fotografia Paula Wenzela wykonana w jego atelier fotograficznym w Saarau i/Schl. Zdjęcie przedstawia dwie młode kobiety, być może mieszkanki dawnego Żarowa. Rewers zdjęcia CDV zawiera ornament z informacją, że zdjęcie zostało wykonan w atelier oraz napis: „Die Platte bleibn reserwire” (płyty pozostają zarezerwowane). Na zdjęciu brak dodatkowych informacji oraz daty wykonania.
Odwrotna strona powyższej fotografii
3. Friedrich (Fritz) Wilhelm Krapp
Friedrich (Fritz) Wilhelm Krapp (brak jego podobizny),
ur. 15 sierpnia 1877 r. w Kassel (Hesja), zm. 15 grudnia 1943 r. we Wrocławiu
Biogram:
Friedrich Wilhelm Krapp urodził się 15 sierpnia 1877 r w Kassel (Hesja) jako syn fotografa Karla Friedricha Franza Krappa i jego żony Berthy z domu Selinger. 10 lutego 1902 r. we Wrocławiu poślubił Rosę Elsbeth Folgner (ur. 17 stycznia 1978 r. we Wrocławiu), córkę stolarza Friedricha Folgnera i jego żony Karoline z domu Hanke. Dzieci: Irene Charlotte (ur. 22 lutego 1903 r. w Żarowie). Fritz Krapp miał początkowo atelier w Żarowie koło Świdnicy. 2 października 1910 r. otworzył atelier w Brzegu przy Reusstrasse 2 (obecnie Spacerowa). Oferował tuzin zdjęć wizytytowych za 4 marki, z kolei tuzin gabinetowych za 10 marek. Klient zamawiający tuzin zdjęć otrzymywał 3 pocztówki gratis. Zakładem kierował fotograf Gustav Krahl, który otrzymał nagrodę na wystawie fotograficznej we Wrocławiu w 1910 r. Fritz Krapp jest wzmiankowany w księdze adresowej Brzegu z 1911 r., ale tylko w spisie fotografów. Brak go wśród mieszkańców miasta. W kolejnej księdze adresowej Brzegu z 1913 r. nie został wymieniony. Fritz Krapp od 1906 do 1913 r. mieszkał przy Matthiasstrasse 17 (obecnie Drobnera i Jedności Narodowej we Wrocławiu). Prowadził atelier Liny Oppler przy Ring 50 (obecnie Rynek). W 1913 r. jego wspólnikiem był fotograf Willy Pachaly. Od 1914 r. do śmierci miał atelier przy Neue Taschenstrasse 21 (obecnie Kołłątaja) gdzie także mieszkał. Fritz Krapp zmarł 15 grudnia 1943 roku we Wrocławiu.
źródło: Marcin Dziedzic, Fotografowie z powiatu świdnickiego i Sobótki do 1945 r., wyd. Oficyna Wydawnicza ATUT, 2023 r.
Prace pochodzące z atelier Fritza Krappa w Żarowie
01. Zakup 45 - Fotografia Fritza Krappa wykonana w jego atelier fotograficznym w Saarau i/Schl. Zdjęcie przedstawia sylwetkę młodego mężczyzny, być może mieszkańca dawnego Żarowa. Rewers zdjęcia CDV zawiera nazwisko autora, ornament z informacją, że portret został wykonany w atelier oraz napis: „Vergrosserungen nach jedem Bilde bis Lebensgrosse. (powiększenia każdego zdjęcia do naturalnej wielkości). Die Platte bleibt fur Nachbestellungen und Vergrosserungen aufbewahrt”(płyta pozostaje zachowana dla dodatkowych zamówień i powiększeń). Na zdjęciu brak dodatkowych informacji oraz daty wykonania.
Odwrotna strona powyższej fotografii
02. Zakup 45 - Fotografia Fritza Krappa wykonana w jego atelier fotograficznym w Saarau i/Schl. Zdjęcie przedstawia sylwetkę młodego mężczyzny, najprawdopodobniej mieszkańca dawnego Żarowa, lub najbliższych okolic. Rewers zawiera tylko datę zapisaną ołówkiem: 1905.
Odwrotna storna powyższej fotografii
03. Zakup 128 - Fotografia Fritza Krappa wykonana w jego atelier fotograficznym w Saarau i/Schl. Zdjęcie przedstawia sylwetkę dziecka, najprawdopodobniej mieszkańca dawnego Żarowa, lub najbliższych okolic. Rewers nie zawiera żadnych informacji, ok 1910 r.
04. Zakup 192 - Niezany mężczyzna (trębacz) pozujący do zdjęcia w atelier Fritza Krappa w Saarau (Żarowie przed 1945)
04. Wizytówka Fritza Krappa na rewersie zdjęcia
4. Georg Albert Reinhold Dasler
Georg Albert Reinhold Dasler (brak jego podobizny),
ur. 2 marca 1874 w Świdnicy (niem. Schweidnitz), zm. ? w ?
Biogram:
"Georg Albert Reinhold Dasler urodził się 2 marca 1874 roku w Świdnicy jako syn kancelisty Reinholda Daslera i jego żony Anny z domu Herden. 14 kwietnia 1898 r. w Świdnicy poślubił krawcową Odę Berthę Annę Schwanebeck (u. 15 maja 1872 w Świdnicy, zm. 1 czerwca 1914 r. w Żarowie. Świadkiem ślubu był świdnicki fotograf Paul Sacher. Dzieci: Arthur (ur. 13 sierpnia 1899 r. w Świdnicy, zm. 6 maja 1900 w Świdnicy), Conrad (ur. 13 sierpnia 1899 r. w Świdnicy, zm. 22 października 1899 w Świdnicy), Elfriede Clara Margarethe (ur. 27 kwietnia 1901 r. w Świdnicy, zm. 4 grudnia 1944 r. w Heilbronnie, Badenia-Wirtembergia), Walter EugenAlfred (ur. 11 lutego 1905 r. w Świdnicy), Anna Klara (ur. 29 stycznia 1911 r. w Żarowie, zm. 22 sierpnia 1916 r w Żarowie). W latach 1901-1905 fotograf mieszkał przy Herrenstrasse 4 (obecnie ul. Pańska) w Świdnicy. Co najmniej od 1911 r. prowadził zakład fotograficzny w Żarowie. W 1927 i 1929 r. mieścił się on przy Moltkestrasse 3 (obecnie ul. Słowackiego). W 1923 r. należał do wrocławskiego cechu fotografów. W 1937 r. miał atelier w Międzylesiu przy Banhofstrasse 78 (obecnie ul. Wojska Polskiego). W 1942 r. wzmiankowany w Międzylesiu jako rentier zamieszkały przy Bahnhofstrasse 17."
źródło: Marcin Dziedzic, Fotografowie z powiatu świdnickiego i Sobótki do 1945 r., wyd. Oficyna Wydawnicza ATUT, 2023 r.
Zbigniew Malicki w książce "Spacer po dawnym Żarowie" ustalił, że zakład fotograficzny Daslera funkcjonował w Żarowie od 1906 roku, przez co najmniej 20 lat, jego nazwisko pojawia się już w „Księdze adresowej Świdnicy i okolic 1910”, w części dotyczącej Żarowa. W latach 30. wyjechał z Żarowa i zamieszkał w Międzylesiu.
Prace pochodzące z atelier w Żarowie przy ulicy Moltkestraße 3, dziś Juliusza Słowackiego i te wykonane w plenerze
01. Zakup 06 - Zdjęcie nieznanej dziewczyny, wykonane w zakładzie fotograficznym Georga Daslera w Żarowie przy ulicy Juliusza Słowackiego (dawniej Moltkestraße)
Reklama zakładu fotograficznego Georga Daslera, z adresem, na odwrocie powyższego zdjęcia
02. Zakup 06 - Zdjęcie nieznanego dziecka, wykonane w zakładzie fotograficznym Georga Daslera w Żarowie przy ulicy Juliusza Słowackiego (dawniej Moltkestraße)
03. Zakup 06 - Zdjęcie nieznanego dziecka, wykonane w zakładzie fotograficznym Georga Daslera w Żarowie przy ulicy Juliusza Słowackiego (dawniej Moltkestraße)
04. Zakup 06 - Zdjęcie wykonane przez Georga Daslera nieznanym ludziom w nieznanym miejscu. Może ktoś z Was jest w stanie w skazać miejsce po układzie okien w tle?
05. Zakup 08 - Zdjęcie nieznanego dziecka, wykonane w zakładzie fotograficznym Georga Daslera w Żarowie przy ulicy Juliusza Słowackiego (dawniej Moltkestraße). Na odwrocie napisane jest imię dziecka Anna Marie, oraz, że jest to jej pierwsze pójście do szkoły, a także data 22 kwietnia 1922 roku...
06. Zakup 12 - Zdjęcie nieznanego dziecka, wykonane w zakładzie fotograficznym Georga Daslera w Żarowie przy ulicy Juliusza Słowackiego (dawniej Moltkestraße) Na odwrocie napisane jest imię dziecka Anna Marie, oraz, że jest to jej pierwsze pójście do szkoły, a także data 22 kwietnia 1922 roku...
Na odwrocie fotopocztówki adnotacja : Zur Erinnerung an Annemarie's ersten Schulgang, 22 April 1922 "Na Pamiątkę pierwszego pójścia do szkoły Anny Marii"
07. Zakup 28 - Zdjęcie nieznanego dziecka z misiem, wykonane w zakładzie fotograficznym Georga Daslera w Żarowie przy ulicy Juliusza Słowackiego (dawniej Moltkestraße)
08. Zakup 30 - Fotopocztówka wykonana przez Georga Daslera - nieznana rodzina
09. Zakup 73 - Fotografia chłopca wykonana w atelier Georga Daslera w dawnym Żarowie
Rewers zawiera następujące informacje: „Georg Dasler – Photogr. Atelier, Saarau i. Schl., Moltke-Str 3., oraz napis: Die Platte bleibt fur Nachbestellungen reservit. Vergrosserungen nach jedem Bilde bis Lebensgrosse in sauberer Ausfuhrung”(płyta pozostaje zachowana dla dodatkowych zamówień i powiększeń).
10. Zakup 182 - Fotografia chłopa wykonana w atelier Georga Daslera w dawnym Żarowie
Rewers
11. Zakup 182 - Fotografia nieznanego mężczyzny wykonana w atelier Georga Daslera w dawnym Żarowie
Rewers
12. Zakup 185 - Fotografia 1 (awers). Niezane dziecko w wózku pozujące do zdjęcia w atelier Georga Daslera w Saarau (Żarowie przed 1945)
Rewers z opisem: "Gdy miałem pół roku"
13. Zakup 185 - Sesja wyjazdowa Georga Daslera do Schloss Pläswitz (Pałac w Pielaszkowicach, powiat średzki) z nieznaną nam grupą ludzi. Ludzie na zdjęciu to prawdopodobnie uczestnicy konferencji jakiegoś związku lub stowarzyszenia...
Rewers - zapisano m.in. rok 1929
14. Zakup 205 - foto-pocztówka z umundurowanym mężczyzną, wykonana w atelier Georga Daslera w roku 1914.
15. Zakup 208 - Fotografia dziecka autorstwa Georga Daslera
16. Zakup 214 - Małe dziecko pozuje do zdjęcia w atelier fotograficznym Georga Daslera w Saarau
17. Zakup 214 - Młoda kobieta pozuje do zdjęcia w atelier fotograficznym Georga Daslera w Saarau
18. Zakup 214 - Młoda kobieta pozuje do zdjęcia z rekwizytami w atelier fotograficznym Georga Daslera w Saarau, co potwierdza sucha pieczęć odciskowa w prawym dolnym rogu zdjęcia
19. Zakup 214 - Młoda kobieta pozuje do zdjęcia w atelier fotograficznym Georga Daslera w Saarau...
20. Zakup 214 - Młoda kobieta pozuje do zdjęcia w atelier fotograficznym Georga Daslera w Saarau...
21. Zakup 219 - Fotografia pary małżeńskiej autorstwa Georga Daslera z 1910 roku
21. Zakup 219 - Rewers fotografii z odręczną notatką: „Na miłą pamiątkę; zdjęcie z 11 października 1910 z dnia naszych zaręczyn!"
22. Zakup 219 - Fotografia młodej dziewczyny autorstwa Georga Daslera wykonana najprawdopodobniej z okazji bierzmowania
22. Zakup 219 - Na rewersie wizytówka atelier fotograficznego Georga Daslera i informacja: „Die Platte bleibt fur Nachbestellungen reservit. Vergrosserungen nach jedem Bilde bis Lebensgrosse in sauberer Ausfuhrung” (płyta pozostaje zachowana dla dodatkowych zamówień i powiększeń).
23. Zakup 219 - Fotografia mężczyzny autorstwa Georga Daslera
5. Ernst Oswald Schmidt Nachf. Paul Sacher (Nachf.=Nachfolger-następca)
Ernst Oswald Schmidt (brak jego podobizny)
ur. 13 marca 1860 r. w Dreźnie, zm. 21 października 1931 r. w Dreźnie
Biogram:
Ernst Oswald Schmidt urodził się 13 marca 1860 r. w Dreźnie. 21 września 1903 r. w Pirnie (Saksonia) poślubił Johannę Adele Marschall (ur. 7 listopada 1874 r. w Dreźnie, zm. 26 marca 1946 r w Dreźnie). Dzieci Adela Iwana (ur. 28 stycznia 1906 r. w Świdnicy), Johannes Hermann Oswald (ur. 27 lipca 1907 r. w Świdnicy). W latach 1888-1905 prowadził atelier w Pirnie. Następnie miał atelier przy Peterstrasse 22 (obecnie ul. Bohaterów Getta) w Świdnicy. Wcześniej pracował w tym miejscu Paul Sacher. Miał filię w Żarowie. Oswald Schmidt zmarł 21 października 1931 r. w Dreźnie.
Prace wykonane przez Oswalda Schmidta w filii w Żarowie
01. Zakup 36 - Fotografia wykonana przed 1945 rokiem w atelier fotograficznym Oswalda Schmidta, następcy Paula Sachera
Na odwrocie fotografii widnieje nazwisko pary : Hanke jako narzeczeni i rok 1907, co jednoznacznie wskazuje na datę wykonania tej fotografii.
02. Zakup 124. Fotografia nieznanego dziecka wykonana w filii atelier świdnickiego fotografia Paula Sachera w Żarowie, 1907 r.
Na odwrocie reklama świdnickiego fotografa i oznaczenie filii w Żarowie, zapisano też: na pamiątkę rodzinie Langer i datę 4 czerwca 1906
6. Paul Slischka
Paul Slischka (brak jego podobizny),
ur. ??.??.???? r. w ???, zm. ??.??.???? w ???
Według księgi adresowej z 1942 roku Paul Slischka mieszkał przy ulicy Bismarckstrasse 1 (dziś Mikołaja Kopernika w Żarowie).
8. Richard Niesler (z Jaworzyny Śląskiej)
Richard Niesler (brak jego podobizny),
ur. ??.??.???? r. w ??? zm. ??.??.???? w ???
Według księgi aresowej z 1942 roku Richard Niesler mieszkał przy ulicy Schweidnitzer Straße 6 (dziś również Świdnicka).
Przygotował : Matthias