Gmina Żarów Monografia Historyczna, Tomasz Ciesielski, 2006
CZĘŚĆ V
Dzieje wsi Gminy Żarów
MIELĘCIN
NIEM.PFAFFENDORF
villa Phaffendorf (1310), Pfaffendorf (XVI w., 1736, 1765)
Polska nazwa k.1945 - 1948 r.: Kurajewo.
Położenie geograficzne: Wzgórza Strzegomskie, 185 m n.p.m., 50°59’ N i 16°30’ E.
DZIEJE WSI DO POCZĄTKU XIX W. (1)
Początki wsi i jej właściciele.
Niemiecką nazwę wsi, w tłumaczeniu na polski „Klesza wieś”, powiązać należy z wczesnym objęciem jej we władanie przez instytucje kościelne. Nastąpiło to około 1304 r., kiedy księżna Beatrycze, wdowa po zmarłym w 1301 r. księciu świdnicko-jaworskim Bolku I, podarowała dzisiejszy Mielęcin kapitule kościoła św. Krzyża we Wrocławiu (2). Zapewne jednak tylko część wsi, gdyż w 1310 r. książęta Bernard i Henryk poświadczyli fakt zakupu przez zakon ze Strzegomia 13 grzywien czynszu we wsi „villa Phaffendorf” od ich wuja Gebharda von Querfurt (Querworcht). Oprócz prawa pobierania czynszu (a tym samym zwierzchniej własności nad ziemią), zakon uzyskał przywilej immunitetowy - dobra mielęcińskie zwolnione zostały ze wszystkich obowiązków i ciężarów na rzecz władcy (3). „Zakon ze Strzegomia” to niewątpliwie konwent bernardynek, powstały w 1307 r. przy wsparciu matki książąt Beatrycze.
W ten sposób doszło do podziału Mielęcina między dwie instytucje kościelne. Do 1473 r. kapituła wrocławskiego kościoła św. Krzyża pobierała też czynsz (lub tylko rościła sobie do tego prawo) z 10 łanów ziemi w sąsiednim Zastrużu (4).
Pod koniec lat 20-tych XVI w. nowy władca Czech i Śląska, Ferdynand Habsburg poszukując środków na prowadzenie wojny z Turcją, nałożył na dobra kościelne wysoki podatek. Szereg instytucji kościelnych popadło z tego powodu w poważne tarapaty finansowe. Jedną z nich była kapituła św. Krzyża, która rozpoczęła wyprzedaż swoich dóbr ziemskich. W 1534 r. odstąpiła za 350 „dobrych węgierskich” guldenów benedyktynkom strzegomskim połowę Mielęcina wraz ze wszystkim przywilejami, w tym pełnymi prawami sądowniczymi (5). W powstałym w marcu 1550 r. dokumencie poświadczającym sprzedaż przez kapitułę św. Krzyża kilku posiadłości, potwierdzony został fakt odstąpienia Mielęcina za 350 guldenów (6). W ten sposób konwent benedyktynek ze Strzegomia stał się właścicielem wsi, ale czy całej, tego nie wiadomo. Na pewno nie należały do niego grunty na południe od wsi, które w XIX w. znalazły się w jej granicach. Założony na nich przysiółek Hummel w XVIII w. należał do właścicieli sąsiednich Łażan.
W 1620 r. kłopoty finansowe i obawa o losy posiadłości ziemskich w niespokojnych czasach rebelii czeskiej (1618-1621) skłoniły benedyktynki do zastawienia Mielęcina właścicielowi sąsiedniego Krukowa Heinrichowi von Stange za 3000 talarów pożyczonych na 6% rocznie (7). Po pewnym czasie klasztor spłacił pożyczkę i odzyskał pełne prawa własności wsi. W 1686 r. benedyktynki przeprowadziły z cystersami krzeszowskimi rozgraniczenie między Mielęcinem a Zastrużem. Klasztor strzegomski był właścicielem Mielęcina do sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 r.
Oblicze wsi do XIX w.
Przed 1304 r. Mielęcin został niewątpliwie relokowany na prawie niemieckim. Większość ziemi rozdzielono między kmieci, część przejęło sołectwo, a 1 łan wydzielono jako widymut kościoła w Rusku (pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1654 r. (8)). Powstały też dobra alodialne - dokument z 1534 r. wspomina o ziemi należącej do właściciela wsi. Nie było jej wiele, skoro benedyktynki zrezygnowały z utrzymywania (czy też utworzenia) samodzielnego folwarku mielęcińskiego. Położone w granicach Mielęcina grunta alodialne przyłączono zapewne do sąsiedniego folwarku jaroszowskiego. W 1536 r. benedyktynki wystarały się o przywilej bartniczy. W 1576 r. konwent był w Mielęcinie właścicielem świadczeń od 11 kmieci oraz 16 łanów i 10 prętów ziemi (9). W 1579 r. wartość dóbr mielęcińskich konwentu oszacowano na 878 florenów (10). Po blisko 200 latach, ok. 1765 r. fiskus pruski oceniał dochodowość dóbr na 3307 tlr. Benedyktynki posiadały prawa browarnicze. Nie wydaje się jednak, aby z nich w pełni korzystały, gdyż produkcja piwa w tak małej wsi raczej nie była opłacalna. Ograniczały się do jego sprzedaży - w Mielęcinie istniała karczma (na pewno w 1784 r.).
Stosunkowo liczni byli we wsi kmiecie - w 1576 r. przynajmniej 11, a 200 lat później 10 (1736-1800). Gospodarstw zagrodniczych było w XVIII w. 16 (1736, 1765, 1784) - 14 (1800). W 1736 r. dwa były oczynszowane, a w drugiej połowie XVIII w. tylko jedno (11). Komorników było 8 (ok.1765) - 5 (1784, 1800). W źródłach brak informacji o rzemieślnikach zamieszkujących w drugiej połowie XVIII w. Mielęcin, wiadomo jednak, że w 1784 r. istniała kuźnia.
Nie są znane losy Mielęcina w okresie wojen, które w XVII-początkach XIX w. przetoczyły się przez teren Śląska. Zachowały się natomiast wzmianki o wielkich pożarach, których zniszczyły w 1794 r. kuźnię i 6 gospodarstw, a w 1808 r. 5 gospodarstw.
MIELĘCIN W XIX I PIERWSZEJ POŁOWIE XX w.
Pfaffendorf (Mielęcin) przed 1939 r., widok w kierunku północnej części wsi
.jpg)
Pfaffendorf (Mielęcin) przed 1939 r., widok w kierunku południowej części wsi
.jpg)
Pfaffendorf (Mielęcin) przed 1939 r., centrum wsi z głównym skrzyżowaniem, po prawej z wieżyczką budynek dawnej szkoły
.jpg)
Struktura społeczno-własnościowa wsi.
Brak wydzielonego kompleksu folwarcznego spowodował, że dobra mielęcińskie nie zostały po 1810 r. sprzedane przez skarb państwa. Nastąpiło jedynie czasowe przeniesienie prawa do pobierania świadczeń służebnych na rzecz dominium morowskiego. Ziemia była własnością państwa do 1826 r., kiedy przeprowadzono we wsi reformy uwłaszczeniowe. W posiadaniu skarbu państwa pozostało sołectwo, które wypuszczane było w dzierżawę.
Obszar wsi wynosił 366 ha. Około 1829 r. ziemia ta rozdzielona była między duże sołectwo, 9 gospodarstw kmiecych i 17 zagrodniczych. W produkcji rolnej dominującą pozycję zajmowała uprawa zboża. Nieźle rozwinięta była hodowla owiec (ok. 1845 r. 310 sztuk) i bydła ras nieszlachetnych. Działały kuźnia i przykarczemna gorzelnia, przed 1845 r. zostały założone w Mielęcinie 2 sklepy. W latach 40-tych XIX w. 9 mieszkańców Mielęcina zajmowało się rzemiosłem.
W drugiej połowie XIX w. struktura wsi uległa przeobrażeniu. Przed 1880 r. w wyniku połączenia dwóch gospodarstw kmiecych i jednego zagrodniczego powstał 65 ha majątek ziemski specjalizujący się w hodowli bydła. Jego właścicielem był Ignacy Hahn. Majątek przetrwał do pierwszej dekady XX w., kiedy to rozpadł się na 2 gospodarstwa. Oba dalej należały do członków rodziny Hahn. Większe 36-37 ha początkowo do Heinricha (1909, 1922), a następnie do Georga (1937); mniejsze 30 ha do Gerharda Hahna. Drugie co do wielkości gospodarstwo miało blisko 35 ha powierzchni, a jego właścicielem był Paul Jäkel (1909-1922). Pod koniec lat 30-tych XX w. było w Mielęcinie 8 dużych o powierzchni 21-37 ha i 18 mniejszych gospodarstw chłopskich. Uprawiano zboże, ziemniaki, buraki cukrowe oraz rośliny pastewne (koniczynę i buraki). Hodowla była dobrze rozwinięta - w 1922 r. chłopi trzymali 50 koni, 299 sztuk bydła (141 krów mlecznych) i 248 świń.
Administracyjnie do Mielęcina należały okręgi leśne „Hummelbusch” i „Beatenwald” z leśniczówką.
Praca na roli nie była jedynym źródłem utrzymania dla mieszkańców Mielęcina. Część pracowało w pobliskich kopalniach gliny w Rusku i Jaroszowie. Rzemiosłem parało się w 1939 r. 4 mieszkańców. We wsi były 2 gospody i 2 sklepy. Jedna z gospód znajdował się centrum wsi i w trzeciej dekadzie XX w. należała do Schafa. Druga zlokalizowana była w przysiółku Hummel, a nazywała się „Gasthaus zum Beatenwald”.
Liczba mieszkańców.
1784: 164; 1829: 225; 1845: 292; 1871: 340; 1905: 393; 1925: 350; 1939: 314.
Stosunki wyznaniowe.
Cechą charakterystyczną posiadłości kościelnych od połowy XVII w. do początków XIX w. była ich jednowyznaniowość. Mielęcin nie odbiegał od tej reguły - do 1810 r. nie mogli się we wsi osiedlać protestanci. W rezultacie pod koniec lat 20-tych XIX w. mieszkał w Mielęcinie zaledwie jeden ewangelik. Z biegiem lat protestantów stopniowo przybywało - w 1871 r. 12, w 1905 r. 42, a w 1925 r. 50. W rezultacie wzrósł ich udział wśród mieszkańców wsi do 14%. W 1850 r. ze środków zebranych wśród katolickich mieszkańców została w Mielęcinie wybudowane kaplica.
Szkoła.
Szkoła katolicka istniała w Mielęcinie od ok. 1500 r. (12) Uczęszczały do niej dzieci z należących do parafii Rusko okolicznych wiosek: w 1829 r. z Ruska, Mikoszowej i przysiółka Hummel, w 1845 r. także z Przyłęgowa i Dębnicy. Pod koniec lat 80-tych XIX w. w szkole uczyło się 136 dzieci (nie było już uczniów z Przyłęgowa). Przez cały XIX w. szkoła zatrudniała jednego nauczyciel, który mieszkał w Rusku, a w kosztach jego utrzymania partycypowali mieszkańcy wszystkich wymienionych wyżej wiosek. W 1822 r. na mocy testamentu proboszcza Waltera powstała fundacja dla biednych dzieci katolickich z Mielęcina, Mikoszowej, Ruska i przysiółka Hummel w wysokości 2150 talarów. Finansowano z niej zakup ubrań i książek. Nadzór nad fundacją sprawowały strzegomski dekanat katolicki i powiatowy inspektorat szkolny. Ponadto istniały dwie mniejsze fundacje o tym samym przeznaczeniu, którymi zarządzał proboszcz jaroszowski. W 1884 r. został oddany do użytku nowy, parterowy budynek szkolny. Pod koniec pierwszej dekady XX w. szkoła zatrudniała dalej tylko jednego nauczyciela, a uczęszczało do niej 95 dzieci. Pod koniec lat 20-tych XX w. liczba uczniów spadła do 62-53, których uczyło 2 nauczycieli. W latach 30-tych placówka została przekształcona w bezwyznaniową szkołę ludową.
MIELĘCIN W LATACH 1945-2005.
Losy wsi oraz jej mieszkańców pod koniec wojny i w pierwszych latach powojennych (13).
14 II 1945 r. Mielęcin został zajęty przez Armię Czerwoną. Ponieważ wieś leżała blisko linii frontu jej mieszkańcy zostali przez Rosjan wysiedleni w okolice Jaroszowa i Udanina. Na miejscu pozwolono pozostać tylko kilku osobom, które opiekowały się pozostawionym inwentarzem. Rosjanie splądrowali opuszczone domy i zarekwirowali większość zwierząt. Po zakończeniu działań wojennych większość dawnych mieszkańców wróciła do swoich domów. Wysiedlono ich w dwóch turach 6 i 10 VI 1946 r. Za drugim razem 148 mieszkańców wsi, którzy zajęli 4 wagony w transporcie odprawionym ze Szczepanowa 12 VI.
Pierwsi polscy osadnicy przybyli do Mielęcina latem 1945 r. W połowie 1947 r. po zakończeniu właściwej fazy zasiedlenia wsi wśród nowych mieszkańców przeważali przybysze z dawnych Kresów Wschodnich, których było 78 (18 rodzin), przy zaledwie 10 (2 rodziny) z Polski centralnej.
Południowa część wsi
.JPG)
Południowa część wsi
.JPG)
Południowa część wsi
.JPG)
Polska nazwa wsi.
W 1945 r. nadano wsi polską nazwę w brzmieniu Kurajewo. Przetrwała w tej formie do 1948 r., kiedy została zmieniona na Mielęcin.
Liczba mieszkańców.
Połowa 1947: 86; 1957: 191; 1970: 171; 1985: 162; 2004: 164.
Sołtysi.
1947 r. Stanisław Bytnar; przed 1959 Franciszek Sytuła; 1964/65 Leon Paradowski; XI 1969 Józef Jarosz; 1971(?) - 1988 Stefan Paradowski; 1988-2002: Stanisław Orzechowski; od 2003 r. Krystyna Banasiak.
Północna część wsi
.JPG)
Północna część wsi
.JPG)
Północna część wsi
.JPG)
Stosunki własnościowe w rolnictwie.
Pod koniec lat 50-tych były we wsi tylko prywatne gospodarstwa chłopskie. W 1959 r. 36 o łącznej powierzchni 363 ha. W latach 80-tych w posiadaniu rolników indywidualnych znajdowało się ponad 240 ha ziemi, w tym 210 ha gruntów ornych. Liczba gospodarstw rolnych 1984/88: 33/32; w tym 9/10 poniżej 5 ha i 18 powyżej 7 ha.
W pierwszej połowie lat 60-tych powstało Kółko Rolnicze.
Infrastruktura techniczna.
W 1996 r. ukończono budowę podłączonej do gminnej, wiejskiej sieci wodociągowej. W 1998-1999 r. odbudowano zniszczoną w trakcie powodzi drogę.
Placówki oświatowo-kulturalne.
Od początku lat 50-tych XX w. istniała we wsi świetlica. Rozbudowana na początku lat 70-tych, w połowie lat 80-tych zdewastowana kwalifikowała się do rozbiórki. Punkt biblioteczny działał w Mielęcinie od drugiej połowy lat 50-tych do lat 90-tych XX w.
Obecna świetlica, dawniej szkoła w Mielęcinie
.JPG)
Sport
W latach 1990-1991 drużyna LZS Mielęcin brała udział w rozgrywkach piłkarskich klasy „C”, ale wkrótce uległa rozwiązaniu.
Ochotnicza Straż Pożarna.
Istniała krótko na przełomie lat 60 i 70-tych XX w. po wybudowaniu remizy.
Jedna z kapliczek przydomowych w Mielęcinie
.JPG)
Jedna z kapliczek przydomowych w Mielęcinie, ta wbudowana w mur posesji nr 34
.JPG)
Krzyż drewniany w centrum wsi
.JPG)
Kaplica murowana z 1850 r., stoi przy gospodarstwie nr 12 w Mielęcinie
.JPG)
Jedna z kapliczek przydomowych w Mielęcinie
.JPG)
Krzyż na kolumnie przy jednym z gospodarstw w Mielęcinie
.JPG)
Widok wsi, wjazd od strony Żarowa i Zastruża
.JPG)
Przypisy
1 Wykorzystano informacje zawarte w pracach: Zimmermann, t.5, s.234; Richter, op.cit., s.480-481; Schlesische Heimat, Hameln 1985, t.1, s.342-343. Dane statystyczne na podstawie publikacji wyszczególnionych w BIBLIOGRAFIA - ŹRÓDŁA STATYSTYCZNE.
2 SR 2771. Wydawca źródła określił miejscowość jako Pfaffendorf koło Strzegomia.
3 26 III 1310 r.; APWr, Rep.123, nr 12; SR 3131.
4 Nitschke, op.cit., s.10; Denkwürdigkeiten aus der Gedichte der katolischen Kirchen Schlesien, wyd.J.Heyne, Breslau 1868, t.3, s.1153.
5 APWr, Rep.123, nr 206; Denkwürdigkeiten aus, t.3, s.1169.
6 CDS, t.35, s.128.
7 Denkwürdigkeiten aus, t.3, s.1171.
8 Berg, Die Geschichte der gewaltsamen, s.166.
9 Treblin, op.cit., s.122.
10 APWr, KSJ, 4, s.255.
11 Dane z 1736 r.: APWr, KSJ, 250, s.332-334.
12 Seifert, 1905, s.56.
13 APWr, PUR, 1663, 1692; Schlesische Heimat, t.1, s.343-343.
*